گروه نرم افزاری آسمان

بخش دهم : دانشمند



اشاره

بخش دهم : دانشمندفصل یکم : منزلت دانشمندفصل دوم : ویژگی های دانشمندفصل سوم : حقوق دانشمند و یاددهنده و یادگیرندهفصل چهارم : انواع دانشمندانفصل پنجم : نمونه های والای دانش و حکمتفصل ششم : دانشمندان بد

.



ص: 296

الفصل الأوّل : فضل العالم1 / 1خَصائِصُ العُلَماءِأ اُمَناءُ اللّهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :العُلَماءُ اُمَناءُ اللّهِ عَلی خَلقِهِ. (1)

عنه صلی الله علیه و آله :العُلَماءُ اُمَناءُ اُمَّتی. (2)

عنه صلی الله علیه و آله :العالِمُ أمینُ اللّهِ فِی الأَرضِ. (3)

عنه صلی الله علیه و آله :العِلمُ وَدیعَهُ اللّهِ فی أرضِهِ ، وَالعُلَماءُ اُمَناؤُهُ عَلَیهِ ، فَمَن عَمِلَ بِعِلمِهِ أدّی أمانَتَهُ ، ومَن لَم یَعمَل کُتِبَ فی دیوانِ اللّهِ تَعالی أنَّهُ مِنَ الخائِنینَ. (4)

.

1- .المواعظ العددیّه: ص18 ؛ مسند الشهاب: ج1 ص100 ح 115 عن أنس، کنزالعمّال: ج 10 ص134 ح28675.
2- .الفردوس: ج 3 ص 76 ح 4211 عن عثمان ، کشف الخفاء : ج 2 ص 84 ح 1750، کنزالعمّال : ج 1 ص 134 ح 28676 ؛ الکافی: ج 1 ص 33 ح 5 عن إسماعیل بن جابر عن الإمام الصادق علیه السلام ولیس فیه «اُمّتی» .
3- .جامع بیان العلم وفضله : ج 1 ص 52 ، الفردوس : ج 3 ص 72 ح 4204 کلاهما عن معاذ بن جبل ، کنز العمّال : ج 10 ص 134 ح 28671 .
4- .الدرّه الباهره : ص 17، بحارالأنوار : ج 2 ص 36 ح 40 .


ص: 297



فصل یکم : منزلت دانشمند

1 / 1 فضایل دانشمندان

الف امینان خدا

فصل یکم : منزلت دانشمند1 / 1فضایل دانشمندانالف امینان خداپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشمندان ، امینان خداوند بر آفریده های او هستند .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشمندان ، امینان امّت من هستند .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشمند ، امین خداوند در زمین است .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش ، ودیعه خدا در زمین اوست و دانشمندان ، امینان او بر آن هستند . پس هرکس دانش خود را به کار بندد ، امانتش را ادا کرده است و هرکس به کار نبندد ، در دیوان خداوند متعال ، جزو خیانتکاران نوشته می شود .


.



ص: 298

عنه صلی الله علیه و آله :العالِمُ وَکیلُ اللّهِ تَعالی ، یُعطیهِ بِکُلِّ حَدیثٍ نوراً یَومَ القِیامَهِ ، وکَتَبَ اللّهُ لَهُ بِکُلِّ حَدیثٍ عِبادَهَ ألفِ سَنَهٍ. (1)

الإمام الحسین علیه السلام لِطائِفَهٍ مِن عُلَماءِ عَصرِهِ : أنتُم أعظَمُ النّاسِ مُصیبَهً لِما غُلِبتُم عَلَیهِ مِن مَنازِلِ العُلَماءِ لَو کُنتُم تَشعُرونَ ؛ ذلِکَ بِأَنَّ مَجارِیَ الاُمورِ وَالأَحکامِ عَلی أیدِی العُلَماءِ بِاللّهِ ، الاُمَناءِ عَلی حَلالِهِ وحَرامِهِ. (2)

ب أحِبّاءُ اللّهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :أوحَی اللّهُ عز و جل إلی إبراهیمَ علیه السلام : یا إبراهیمُ ، وإنّی عَلیمٌ اُحِبُّ کُلَّ عَلیمٍ. (3)

الإمام علیّ علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : أشرَفُ الأَشیاءِ العِلمُ ، وَاللّهُ تَعالی عالِمٌ یُحِبُّ کُلَّ عالِمٍ. (4)

راجع : ص 54 (محبّه اللّه ) .

ج وَرَثَهُ الأَنبِیاءِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ العُلَماءَ وَرَثَهُ الأَنبِیاءِ ، وإنَّ الأَنبِیاءَ لَم یُوَرِّثوا دیناراً ولا دِرهَماً ، ولکِن وَرَّثُوا العِلمَ ، فَمَن أخَذَ مِنهُ أخَذَ بِحَظٍّ وافِرٍ. (5)

.

1- .تنبیه الغافلین: ص 286 ح 390 عن خوله بنت حکیم.
2- .تحف العقول : ص 238 .
3- .جامع بیان العلم وفضله : ج 1 ص 48 .
4- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 288 ح 298 .
5- .الکافی: ج 1 ص 34 ح 1 عن القدّاح عن الإمام الصادق علیه السلام ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 387 ح 5834 عن الإمام علیّ علیه السلام فی وصیّته لابنه محمّد بن الحنفیّه وفیه «الفقهاء» بدل «العلماء» ، الأمالی ، الصدوق : ص 116 ح 99 ، ثواب الأعمال : ص 160 ح 1 کلاهما عن عبداللّه بن میمون القدّاح عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحارالأنوار : ج 1 ص 164 ح 2 ؛ سنن أبی داود : ج 3 ص 317 ح 3641 ، سنن الترمذی : ج 5 ص 49 ح 2682 ، سنن ابن ماجه : ج 1 ص 81 ح 223 ، سنن الدارمی : ج 1 ص 104 ح 348 کلّها عن أبی الدرداء .


ص: 299



ب دوستان خدا

ج وارثان پیامبران

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشمند ، وکیل خدای متعال است . خداوند ، در برابر هر حدیث ، روز رستاخیز نوری به او عطا می کند و خداوند برای هر حدیث ، عبادت هزار سال را برایش می نویسد .

امام حسین علیه السلام خطاب به گروهی از دانشمندان معاصرش : اگر خوب می فهمیدید ، مصیبت شما از همه مردم بزرگ تر است؛ چون منزلت دانشمندان را به دست آورده اید و مجاری کارها و احکام در دست دانشمندان خداشناس و امنای بر حلال و حرام است .

ب دوستان خداپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل به ابراهیم علیه السلام وحی کرد : «ای ابراهیم! من ، دانایم و هر دانایی را دوست دارم» .

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : شریف ترین چیزها ، دانش است و خداوند متعال ، داناست و هر دانایی را دوست دارد .

ر . ک : ص 55 (دوستی خدا) .

ج وارثان پیامبرانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشمندان ، وارثان پیامبران اند . پیامبران ، دینار و درهم به ارث ننهاده اند؛ بلکه دانش را به ارث گذاشته اند . پس هرکس از آن برگیرد ، بهره ای فراوان برده است .


.



ص: 300

عنه صلی الله علیه و آله :العُلَماءُ وَرَثَهُ الأَنبِیاءِ ، یُحِبُّهُم أهلُ السَّماءِ ، ویَستَغفِرُ لَهُمُ الحیتانُ فِی البَحرِ إذا ماتوا. (1)

عنه صلی الله علیه و آله :أکرِمُوا العُلَماءَ فَإِنَّهُم وَرَثَهُ الأَنبِیاءِ ، فَمَن أکرَمَهُم فَقَد أکرَمَ اللّهَ ورَسولَهُ. (2)

عنه صلی الله علیه و آله :العُلَماءُ مَفاتیحُ الجَنَّهِ وخُلَفاءُ الأَنبِیاءِ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله :حَمَلَهُ العِلمِ فِی الدُّنیا خُلَفاءُ الأَنبِیاءِ ، وفِی الآخِرَهِ مِنَ الشُّهَداءِ. (4)

الإمام علیّ علیه السلام لِوَلَدِهِ مُحَمَّدٍ : تَفَقَّه فِی الدّینِ ، فَإِنَّ الفُقَهاءَ وَرَثَهُ الأَنبِیاءِ . (5)

الإمام زین العابدین علیه السلام :سادَهُ النّاسِ فِی الدُّنیَا الأَسخِیاءُ ، وفِی الآخِرَهِ أهلُ الدّینِ وأهلُ الفَضلِ وَالعِلمِ ؛ لِأَنَّ العُلَماءَ وَرَثَهُ الأَنبِیاءِ . (6)

الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ العُلَماءَ وَرَثَهُ الأَنبِیاءِ ، وذاکَ أنَّ الأَنبِیاءَ لَم یُوَرِّثوا دِرهَماً ولا دیناراً ، وإنَّما أورَثوا أحادیثَ مِن أحادیثِهِم ، فَمَن أخَذَ بِشَیءٍ مِنها فَقَد أخَذَ حَظًّا وافِراً ... . (7)

راجع : ج 2 ص 298 (میراث الأنبیاء) .

د أقرَبُ النّاسِ إلَی الأَنبِیاءِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :عُلَماءُ اُمَّتی کَأَنبِیاءِ بَنی إسرائیلَ . (8)

.

1- .الفردوس : ج 3 ص 75 ح 4209 عن البراء بن عازب ، کنزالعمّال : ج 10 ص 135 ح 28679 .
2- .تاریخ بغداد : ج 4 ص 438 عن جابر بن عبداللّه ، کنزالعمّال : ج 10 ص 150 ح 28764 .
3- .معجم السفر : ص 94 ح 264 عن زید بن علیّ عن أبیه عن جدّه علیهم السلام .
4- .تاریخ بغداد: ج 4 ص 377 ، إتحاف الساده المتّقین : ج 1 ص 71 وفیه «خلف» بدل «خلفاء» وکلاهما عن ابن عمر، کنزالعمّال : ج 10 ص 170 ح 28882 .
5- .عوالی اللآلی : ج 4 ص 60 ح 5، بحارالأنوار : ج 1 ص 216 ح 32 .
6- .تاریخ دمشق : ج 41 ص 385 عن ابن عائشه عن أبیه عن عمّه .
7- .الکافی: ج1 ص32 ح2، بصائر الدرجات: ص10 ح1 کلاهما عن أبیالبختری، بحارالأنوار: ج2 ص92 ح21 .
8- .منیه المرید : ص 182 ، عوالی اللآلی : ج 4 ص 77 ح 67 ، الصراط المستقیم : ج 1 ص 131 ح 8 و ص 213 ، الغدیر : ج 3 ص 130 ؛ بحارالأنوار : ج 2 ص 22 ح 67، الألفین : ص 332 ؛ کشف الخفاء : ج 2 ص 83 ح 1744 .


ص: 301



د نزدیک ترینِ مردم به پیامبران

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشمندان ، وارثان پیامبران اند . اهل آسمان ، آنان را دوست دارند و چون درگذشتند ، ماهیان دریا برای آنها آمرزش می طلبند .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشمندان را گرامی بدارید که آنان ، وارثان پیامبران اند . پس هرکس آنان را گرامی بدارد ، خدا و پیامبرش را گرامی داشته است .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشمندان ، کلیدهای بهشت و جانشینان پیامبران اند .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :حاملان دانش در دنیا ، جانشینان پیامبران و در آخرت از زمره شهیدان هستند .

امام علی علیه السلام به فرزندش محمّد : در دین تفقّه (ژرفکاوی) کن که فقیهان ، وارثان پیامبران اند .

امام زین العابدین علیه السلام :سروران مردم در دنیا ، سخاوتمندان اند و در آخرت ، اهل دین و فضل و دانش اند؛ زیرا دانشمندان ، وارثان پیامبران اند .

امام صادق علیه السلام :دانشمندان ، وارثان پیامبران اند؛ چون پیامبران ، درهم و دینار به ارث نگذاشته اند و تنها حدیث هایی از احادیث خود به ارث نهاده اند . پس هرکس چیزی از آنها برگیرد ، بهره ای فراوان برده است .

ر . ک : ج2 ص 299 (میراث پیامبران) .

د نزدیک ترینِ مردم به پیامبرانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشمندان امّت من ، مانند پیامبران بنی اسرائیل اند .


.



ص: 302

عنه صلی الله علیه و آله :لِلأَنبِیاءِ عَلَی العُلَماءِ فَضلُ دَرَجَتَینِ ، ولِلعُلَماءِ عَلَی الشُّهَداءِ فَضلُ دَرَجَهٍ. (1)

عنه صلی الله علیه و آله :مَن جاءَهُ المَوتُ وهُوَ یَطلُبُ العِلمَ لِیُحیِیَ بِهِ الإِسلامَ فَبَینَهُ وبَینَ النَّبِیّینَ دَرَجَهٌ واحِدَهٌ فِی الجَنَّهِ. (2)

عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ أکرَمَ العِبادِ عِندَ اللّهِ تَعالی بَعدَ الأَنبِیاءِ العُلَماءُ ثُمَّ حَمَلَهُ القُرآنِ ، یَخرُجونَ مِنَ الدُّنیا کَما یَخرُجُ الأَنبِیاءُ ، ویُحشَرونَ مِنَ القُبورِ مَعَ الأَنبِیاءِ ، ویَمُرّونَ عَلَی الصِّراطِ مَعَ الأَنبِیاءِ ، ویُثابونَ ثَوابَ الأَنبِیاءِ ، فَطوبی لِطالِبِ العِلمِ وحامِلِ القُرآنِ مِمّا لَهُم عِندَ اللّهِ مِنَ الکَرامَهِ وَالشَّرَفِ. (3)

عنه صلی الله علیه و آله :أقرَبُ النّاسِ مِن دَرَجَهِ النُّبُوَّهِ أهلُ العِلمِ وأهلُ الجِهادِ. (4)

عنه صلی الله علیه و آله :یَشفَعُ یَومَ القِیامَهِ ثَلاثَهٌ : الأَنبِیاءُ ثُمَّ العُلَماءُ ثُمَّ الشُّهَداءُ. (5)

عنه صلی الله علیه و آله :تَعَلَّمُوا العِلمَ ، فَإِنَّ اللّهَ سُبحانَهُ یَبعَثُ یَومَ القِیامَهِ الأَنبِیاءَ ثُمَّ العُلَماءَ ثُمَّ الشُّهَداءَ ثُمَّ سائِرَ الخَلقِ عَلی دَرَجاتِهِم. (6)

عنه صلی الله علیه و آله :لَیسَ مِن عالِمٍ إلاّ وقَد أخَذَ اللّهُ میثاقَهُ یَومَ أخَذَ میثاقَ النَّبِیّینَ ، یَرفَعُ عَنهُ مَساوِئَ عَمَلِهِ بِمَجالِسِ عِلمِهِ إلاّ أنَّهُ لا یوحی إلَیهِ. (7)

.

1- .جامع بیان العلم وفضله : ج 1 ص 31 ، فردوس الأخبار : ج 2 ص 10 ح 1912 کلاهما عن أبی هریره ؛ کنزالعمّال : ج 16 ص 466 ح 45475 نقلاً عن أبی الشیخ فی التوبیخ .
2- .سنن الدارمی : ج 1 ص 106 ح 360 عن الحسن ، جامع بیان العلم وفضله : ج 1 ص 95 عن ابن عبّاس نحوه، کنزالعمّال : ج 10 ص 160 ح 28830 ؛ منیه المرید : ص 100، بحارالأنوار : ج 1 ص 184 ح 97 .
3- .جامع الأخبار : ص 114 ح 197، بحارالأنوار : ج 92 ص 18 .
4- .إتحاف الساده المتّقین : ج 1 ص 73 ، کشف الخفاء : ج 2 ص 83 کلاهما نقلاً عن أبی نعیم عن ابن عبّاس، کنزالعمّال : ج 4 ص 310 ح 10647 .
5- .سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1443 ح 4313 ، جامع بیان العلم و فضله : ج 1 ص 30 کلاهما عن عثمان ، کنز العمّال: ج 10 ص 151 ح 28770 .
6- .الفردوس : ج 2 ص 41 ح 2235 عن أبی سعید الخدری .
7- .الفردوس : ج 3 ص 382 ح 5161 ، إتحاف الساده المتّقین : ج 1 ص 105 کلاهما عن ابن مسعود، کنزالعمّال : ج 10 ص 173 ح 28897 نقلاً عن أبی نعیم .


ص: 303

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبران بر دانشمندان ، دو درجه برتری دارند و دانشمندان بر شهیدان ، یک درجه .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکس را مرگ در رسد ، در حالی که برای زنده کردن اسلام دانش می جوید ، میان وی و پیامبران در بهشت ، یک درجه بیش نباشد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :گرامی ترین بندگان نزد خداوند متعال پس از پیامبران ، دانشمندان و سپس ، حاملان قرآن اند ؛ همچون پیامبران از دنیا می روند و با پیامبران از گورها محشور می شوند و همراه پیامبران از صراط می گذرند و پاداشی برابر آنان می گیرند . پس خوشا به سعادت جویندگان دانش و حامل قرآن ، به خاطر کرامت و شرفی که نزد خدا دارند !

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نزدیک ترینِ مردم به درجه پیامبری ، اهل دانش و جهادند .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :روز قیامت ، سه تن شفاعت می کنند : پیامبران ، سپس دانشمندان و پس از آن ، شهیدان .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش بیاموزید که خداوند سبحان ، روز قیامت ، نخست پیامبران ، سپس دانشمندان و پس از آن ، شهیدان را برمی انگیزد و آن گاه ، دیگر مردمان را بر حسب درجه هایشان .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ دانشمندی نیست ، جز آن که خداوند در روز پیمان گرفتن از پیامبران ، از او نیز پیمان گرفته است ؛ زشتی های عملش را در برابر مجلس های علمش از او بر می دارد ، جز آن که به او وحی نمی شود .

.



ص: 304

منیه المرید :قالَ مُقاتِلُ بنُ سُلَیمانَ : وجدتُ فِی الإنجیلِ : إنَّ اللّهَ تَعالی قالَ لِعیسی علیه السلام : عَظِّمِ العُلَماءَ وَاعرِف فَضلَهُم ، فَإِنّی فَضَّلتُهُم عَلی جَمیعِ خَلقی إلاَّ النَّبِیّینَ وَالمُرسَلینَ ، کَفَضلِ الشَّمسِ عَلَی الکَواکِبِ ، وکَفَضلِ الآخِرَهِ عَلَی الدُّنیا ، وکَفَضلی عَلی کُلِّ شَیءٍ. (1)

الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ أولَی النّاسِ بِالأَنبِیاءِ علیهم السلام أعلَمُهُم بِما جاؤوا بِهِ. (2)

راجع : ص 38 ح 2146 .

ه أطهَرُ النّاسِ أخلاقًاالإمام علیّ علیه السلام :العُلَماءُ أطهَرُ النّاسِ أخلاقاً ، وأقَلُّهُم فِی المَطامِعِ أعراقاً. (3)

و مِدادُهُم أفضَلُ مِن دِماءِ الشُّهَداءِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :وُزِنَ حِبرُ العُلَماءِ بِدَمِ الشُّهَداءِ فَرَجَحَ عَلَیهِم. (4)

عنه صلی الله علیه و آله :یُحاسَبُ النّاسُ بِأَعمالِهِم ، وَالعُلَماءُ عَلی حَسَبِ عَمَلِهِم ، فَیوزَنُ عَمَلُ أحَدِهِم مَعَ عَمَلِهِ ، وإنَّ مِدادَ العُلَماءِ فِی المیزانِ أثقَلُ مِن دَمِ الشُّهَداءِ وأکثَرُ ثَواباً یَومَ القِیامَهِ. (5)

عنه صلی الله علیه و آله :إذا کانَ یَومُ القِیامَهِ وُزِنَ مِدادُ العُلَماءِ بِدِماءِ الشُّهَداءِ ، فَیَرجَحُ مِدادُ العُلَماءِ عَلی دِماءِ الشُّهَداءِ. (6)

.

1- .منیه المرید : ص 121 وراجع: بحارالأنوار : ج 2 ص 25 ح 91 .
2- .نهج البلاغه : الحکمه 96 ، تنبیه الخواطر : ج 1 ص 24 ، مجمع البیان : ج 2 ص 770 ، تأویل الآیات الظاهره: ج 1 ص 114 ح 22 ، غرر الحکم : ح 3453 و ح 3056 نحوه، بحارالأنوار : ج 1 ص 183 ح 79 .
3- .غرر الحکم : ح 2108، عیون الحکم والمواعظ : ج 20 ص 103 .
4- .تاریخ بغداد: ج 2 ص 193 عن ابن عمر ، کنزالعمّال : ج 10 ص 141 ح 28714 وراجع: الفردوس : ج 5 ص 485 ح 8839 .
5- .الفردوس : ج 5 ص 486 ح 8840 عن أبی هریره؛ بحارالأنوار : ج 2 ص 14 ح 26 نقلاً عن الأمالی ، الصدوق نحوه .
6- .الأمالی ، الطوسی : ص 521 ح 1149 عن محمّد بن جعفر بن محمّد عن أبیه عن آبائه ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 398 ح 5853 ، الأمالی ، الصدوق: ص 233 ح 245 کلاهما عن مدرک بن عبدالرحمن عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ، عدّه الداعی : ص 67 ، روضه الواعظین : ص 14 ، عوالی اللآلی : ج 4 ص 61 ح 10 کلّها عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ؛ کنزالعمّال : ج 10 ص 173 ح 28899 و ح 28901 و ح 28902 نقلاً عن ابن النجّار عن ابن عبّاس .


ص: 305



ه پاک خوترینِ مردم

و مرکّب آنان ، برتر از خون شهیدان است

منیه المرید :مقاتل بن سلیمان می گوید : در انجیل یافتم که خداوند تبارک و تعالی به عیسی علیه السلام فرمود : «دانشمندان را بزرگ شمار و فضیلت ایشان را بشناس که من ، آنان را بر همه آفریده هایم ، بجز پیامبران و فرستادگان ، برتری دادم؛ مانند برتری خورشید بر ستارگان و برتری آخرت بر دنیا و برتری من بر هر چیز» .

امام علی علیه السلام :نزدیک ترینِ مردم به پیامبران ، داناترینِ آنان است به آنچه آورده اند .

ر . ک : ص 39 ح 2146 .

ه پاک خوترینِ مردمامام علی علیه السلام :دانشمندان ، پاک ترینِ مردم در خلق و خوی و کم طمع ترینِ آنان در سرشت و طبیعت اند .

و مرکّب آنان ، برتر از خون شهیدان استپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مرکّب دانشمندان با خون شهیدان سنجیده شد . پس بر آن برتری یافت .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مردم را بر اساس کارهایشان محاسبه می کنند و دانشمندان را [ نیز ] بر حسب کردارشان . پس عمل یکی از آنها با عمل او سنجیده می شود و بی گمان ، در ترازو ، مرکّب دانشمندان از خون شهیدان سنگین تر است و روز قیامت ، پاداش بیشتری دارد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :چون روز قیامت شود ، مرّکب دانشمندان با خون شهیدان سنجیده می شود . پس مرکّب دانشمندان بر خون شهیدان ، برتری می یابد .


.



ص: 306

راجع : ص 344 ح 2825 .

ز حُکّامٌ عَلَی المُلوکِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :العالِمُ سُلطانُ اللّهِ فِی الأَرضِ ، فَمَن وَقَعَ فیهِ فَقَد هَلَکَ. (1)

الإمام علیّ علیه السلام :العُلَماءُ حُکّامٌ عَلَی النّاسِ. (2)

عنه علیه السلام :المُلوکُ حُکّامٌ عَلَی النّاسِ وَالعِلمُ حاکِمٌ عَلَیهِم ، وحَسبُکَ مِنَ العِلمِ أن تَخشَی اللّهَ ، وحَسبُکَ مِنَ الجَهلِ أن تُعجَبَ بِعِلمِکَ. (3)

الإمام الصادق علیه السلام :المُلوکُ حُکّامُ النّاسِ ، وَالعُلَماءُ حُکّامٌ عَلَی المُلوکِ. (4)

ح النَّظَرُ إلَیهِم عِبادَهٌرسول اللّه صلی الله علیه و آله :النَّظَرُ إلی وَجهِ العالِمِ عِبادَهٌ. (5)

.

1- .الجامع الصغیر : ج 2 ص 185 ح 5658 ، کنزالعمّال : ج 10 ص 134 ح 28673 کلاهما نقلاً عن الفردوس عن أبی ذرّ .
2- .غرر الحکم : ح 507، عیون الحکم والمواعظ : ص 25 ح 285 .
3- .الأمالی ، الطوسی : ص 56 ح 78 عن داود بن سلیمان الغازی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام .
4- .کنز الفوائد : ج 2 ص 33، بحارالأنوار : ج 1 ص 183 ح 92 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 304 ح 484 عن الإمام علیّ علیه السلام ، جامع بیان العلم وفضله : ج 1 ص 60 عن أبی الأسود الدؤلی وفیه «علی الناس» بدل «الناس» .
5- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 205 ح 2144 ، عدّه الداعی: ص 66، عوالی اللآلی : ج 4 ص 73 ح 52، بحارالأنوار: ج 1 ص 195 ح 14 ؛ ربیع الأبرار : ج 3 ص 266 وفیه «فی وجوه العلماء» ، الفردوس: ج 2 ص 124 ح 2645 و ص 195 ح 2969 .


ص: 307



ز حاکم بر شاهان

ح نگریستن به آنان ، عبادت است

ر . ک : ص 345 ح 2825 .

ز حاکم بر شاهانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشمند ، سلطانِ خدا در زمین است . پس هرکه با وی در افتد ، بر افتد .

امام علی علیه السلام :دانشمندان ، حاکم بر مردم اند .

امام علی علیه السلام :پادشاهان ، حاکم بر مردم اند و دانش ، حاکم بر ایشان ، و از دانش تو را همین بس که از خدا بترسی ، و از نادانی تو را همین بس که به دانشت خرسند گردی .

امام صادق علیه السلام :شاهان ، حاکم بر مردم اند و دانشمندان ، حاکم بر شاهان .

ح نگریستن به آنان ، عبادت استپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نگریستن به چهره دانشمند ، عبادت است .


.



ص: 308

عنه صلی الله علیه و آله :النَّظَرُ فی وَجهِ العالِمِ حُبًّا لَهُ عِبادَهٌ. (1)

عنه صلی الله علیه و آله :النَّظَرُ إلَی العالِمِ عِبادَهٌ ، وَالنَّظَرُ إلَی الإِمامِ المُقسِطِ عِبادَهٌ. (2)

الإمام علیّ علیه السلام :جُلوسُ ساعَهٍ عِندَ العُلَماءِ أحَبُّ إلَی اللّهِ مِن عِبادَهِ ألفِ سَنَهٍ ، وَالنَّظَرُ إلَی العالِمِ أحَبُّ إلَی اللّهِ مِنِ اعتِکافِ سَنَهٍ فی البَیتِ (3) الحَرامِ ، وزِیارَهُ العُلَماءِ أحَبُّ إلَی اللّهِ تَعالی مِن سَبعینَ طَوافاً حَولَ البَیتِ ، وأفضَلُ مِن سَبعینَ حَجَّهً وعُمرَهً مَبرورَهً مَقبولَهً ، ورَفَعَ اللّهُ تَعالی لَهُ سَبعینَ دَرَجَهً ، وأنزَلَ اللّهُ عَلَیهِ الرَّحمَهَ ، وشَهِدَت لَهُ المَلائِکَهُ أنَّ الجَنَّهَ وَجَبَت لَهُ. (4)

تنبیه الخواطر :سُئِلَ الإِمامُ جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدٍ الصّادِقُ علیه السلام عَن قَولِهِ صلی الله علیه و آله : «النَّظَرُ فی وُجوهِ العُلَماءِ عِبادَهٌ» . فَقالَ : هُوَ العالِمُ الَّذی إذا نَظَرتَ إلَیهِ ذَکَّرَکَ الآخِرَهَ ، ومَن کانَ خِلافَ ذلِکَ فَالنَّظَرُ إلَیهِ فِتنَهٌ. (5)

ط أحیاءٌ بَینَ الأَمواتِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :العالِمُ بَینَ الجُهّالِ کَالحَیِّ بَینَ الأَمواتِ. (6)

عنه صلی الله علیه و آله :سَتَکونُ فِتَنٌ ، یُصبِحُ الرَّجُلُ فیها مُؤمِناً ویُمسی کافِراً ، إلاّ مَن أحیاهُ اللّهُ بِالعِلمِ. (7)

.

1- .نوادر الراوندی : ص 110 ح 94، بحارالأنوار : ج 1 ص 205 ح 29 .
2- .الأمالی ، الطوسی: ص 454 ح 1015 عن محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، عدّه الداعی: ص 176 ح 9 ، تنبیه الخواطر: ج 2 ص 175 کلاهما عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 38 ص 196 ح 2 .
3- .فی المصدر «فی بیت الحرام» وهو تصحیف .
4- .عدّه الداعی : ص 66 ، إرشاد القلوب : ص 166 نحوه، بحارالأنوار : ج 1 ص 205 ح 33 .
5- .تنبیه الخواطر : ج 1 ص 84 ؛ ربیع الأبرار : ج 3 ص 266 .
6- .الأمالی ، المفید : ص 29 ح 1 عن محمّد بن جعفر عن أبیه عن آبائه علیهم السلام ، الأمالی ، الطوسی : ص 521 ح 1148 عن المجاشعی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، إرشاد القلوب : ص 165، بحارالأنوار : ج 1 ص 172 ح 25 ؛ کشف الخفاء : ج 2 ص 55 ح 1664 نقلاً عن الدیلمی عن حسّان بن أبی جابر .
7- .سنن ابن ماجه: ج 2 ص 1305 ح 3954 ، سنن الدارمی : ج 1 ص 103 ح 344 ، کنزالعمّال : ج 11 ص 125 ح 30883 نقلاً عن المعجم الکبیر وکلّها عن أبی اُمامه .


ص: 309



ط زنده در میان مردگان

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از روی دوستی به چهره دانشمند نگریستن ، عبادت است .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نگریستن به دانشمند ، عبادت است . نگریستن به پیشوای دادگر ، عبادت است .

امام علی علیه السلام :ساعتی نزد دانشمندان نشستن ، نزد خدا از هزار سال عبادت ، محبوب تر است و نگریستن به دانشمند ، نزد خدا از یک سال اعتکاف در مسجد الحرام ، محبوب تر است . دیدار دانشمندان ، نزد خدای متعال ، محبوب تر از هفتاد طواف دور کعبه و برتر از هفتاد حجّ و عمره نیکو و پذیرفته شده است و خدای متعال ، او را هفتاد درجه بالا می کشد و رحمت را بر او فرود می آورد و فرشتگان ، برایش گواهی می دهند که بهشت برایش واجب شده است .

تنبیه الخواطر :از امام صادق علیه السلام درباره گفته پیامبر خدا : «نگریستن به چهره دانشمندان عبادت است» ، سؤال شد . فرمود : «آن ، دانشمندی است که چون به او می نگری ، تو را به یاد آخرت بیندازد و هرکس جز این باشد ، نگریستن به او مایه گرفتاری است» .

ط زنده در میان مردگانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانا در میان نادانان ، مانند زنده میان مردگان است .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :به زودی فتنه هایی می آید که انسان ، صبح با ایمان برمی خیزد و شب ، بی ایمان می گردد ، جز آن که خداوند ، او را با دانش ، زنده کرده است .


.



ص: 310

الإمام علیّ علیه السلام :العالِمُ حَیٌّ بَینَ المَوتی. (1)

عنه علیه السلام :العُلَماءُ باقونَ ما بَقِیَ اللَّیلُ وَالنَّهارُ. (2)

عنه علیه السلام :ما ماتَ مَن أحیا عِلماً. (3)

عنه علیه السلام :مَن نَشَرَ حِکمَهً ذُکِرَ بِها. (4)

عنه علیه السلام :العالِمُ حَیٌّ وإن کانَ مَیِّتاً ، الجاهِلُ مَیِّتٌ وإن کانَ حَیًّا. (5)

الإمام علیّ علیه السلام فِی الدّیوانِ المَنسوبِ إلَیهِ : نَقُم بِعِلمٍ ولا نَبغی بِهِ بَدَلاً فَالنّاسُ مَوتی وأهلُ العِلمِ أحیاءُ (6)

راجع : ج 2 ص 280 (حقیقه الحیاه) .

ی مَوتُهُم ثُلمَهٌ فِی الدّینِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَوتُ العالِمِ ثُلمَهٌ فِی الإِسلامِ ، لا یَسُدُّهَا اختِلافُ اللَّیلِ وَالنَّهارِ. (7)

عنه صلی الله علیه و آله :مَوتُ العالِمِ مُصیبَهٌ لا تُجبَرُ ، وثُلمَهٌ لا تُسَدُّ ، وهُوَ نَجمٌ طَمَسَ (8) ، ومَوتُ قَبیلَهٍ أیسَرُ مِن مَوتِ عالِمٍ. (9)

.

1- .غرر الحکم : ح 2117، عیون الحکم والمواعظ : ص 65 ح 1657 .
2- .غرر الحکم : ح 1481، عیون الحکم والمواعظ : ص 513 ح 9336 .
3- .غرر الحکم : ح 9508، عیون الحکم والمواعظ : ص 475 ح 8697 .
4- .کنز الفوائد: ج 1 ص 349 .
5- .غرر الحکم: ح 1124 و 1125 .
6- .الدیوان المنسوب إلی الإمام علیّ علیه السلام : ص 32 الرقم 1 .
7- .الفردوس : ج 4 ص 149 ح 6459 ، کنزالعمّال : ج 10 ص 149 ح 28760 نقلاً عن البزّار وکلاهما عن عائشه ، وفیه «لا تُسَدُّ ما اختَلَفَ اللَّیلُ والنَّهارُ» ؛ مجمع البیان : ج 6 ص 461 عن الإمام الصادق علیه السلام عن ابن مسعود وفیه «لا یَسُدُّها شَیءٌ ما اختَلَفَ اللَّیلُ والنَّهارُ» .
8- .طمس النجمُ : ذهبر ضوؤه (العین : 494) .
9- .الفردوس: ج 4 ص 148 ح 6458 ، کنزالعمّال: ج 10 ص 165 ح 28858 نقلاً عن الطبرانی والبیهقیوکلاهما عن أبیالدرداء.


ص: 311



ی مرگشان ، شکافی در دین است

امام علی علیه السلام :دانشمند ، زنده ای میان مردگان است .

امام علی علیه السلام :دانشمندان ، تا شب و روز برپاست ، ماندگارند .

امام علی علیه السلام :کسی که دانشی را زنده کرد ، نمی میرد .

امام علی علیه السلام :کسی که حکمتی را نشر داد ، با آن یاد می شود .

امام علی علیه السلام :دانشمند ، زنده است؛ اگر چه مرده باشد . نادان مرده است؛ اگر چه زنده باشد .

امام علی علیه السلام در اشعار منسوب به ایشان : برای دانش به پاخیزیم و به جای آن ، چیز دیگری را مجوییم / که مردم مرده و اهل دانش ، زنده اند .

ر . ک : ج 2 ص 281 (حقیقت زندگانی) .

ی مرگشان ، شکافی در دین استپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مرگ دانشمند ، شکافی در اسلام است که آمد و رفت شب و روز ، آن را پُر نمی سازد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مرگ دانشمند ، مصیبتی جبران ناپذیر و شکافی پُرنشدنی است و آن ، ستاره ای است که ناپدید می گردد و مرگ یک قبیله ای از مرگ یک دانشمند ، آسان تر است .


.



ص: 312

عنه صلی الله علیه و آله :ما قَبَضَ اللّهُ عالِماً إلاّ کانَ ثَغرَهً فِی الإِسلامِ لا تُسَدُّ بِمِثلِهِ (1) إلی یَومِ القِیامَهِ. (2)

عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ لا یَقبِضُ العِلمَ انتِزاعاً یَنتَزِعُهُ مِنَ العِبادِ ، ولکِن یَقبِضُ العِلمَ بِقَبضِ العُلَماءِ ، حَتّی إذا لَم یُبقِ عالِماً ، اِتَّخَذَ النّاسُ رُؤوساً جُهّالاً ، فَسُئِلوا فَأَفتَوا بِغَیرِ عِلمٍ ، فَضَلّوا وأضَلّوا. (3)

عنه صلی الله علیه و آله :لَمَوتُ ألفِ عابِدٍ أیسَرُ عِندَ اللّهِ مِن مَوتِ رَجُلٍ عاقِلٍ عَقَلَ عَنِ اللّهِ عز و جلحَلالَهُ وحَرامَهُ ، وإن لَم یَکُن یَزیدُ عَلَی الفَریضَهِ شَیئاً. (4)

المواعظ العددیّه عن أبی اُمامه عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :خُذُوا العِلمَ قَبلَ أن یَذهَبَ . قالوا : وکَیفَ یَذهَبُ العِلمُ یا نَبِیَّ اللّهِ وفینا کِتابُ اللّهِ ؟! قالَ : فَغَضِبَ ، لا یُغضِبُهُ اللّهُ ، ثُمَّ قالَ : ثَکَلَتکُم اُمَّهاتُکُم ، أوَلَم تَکُنِ التَّوراهُ وَالإِنجیلُ فی بَنی إسرائیلَ فَلَم یُغنِیا عَنهُم شَیئاً ؟! إنَّ ذَهابَ العِلمِ أن یَذهَبَ حَمَلَتُهُ ، إنَّ ذَهابَ العِلمِ أن یَذهَبَ حَمَلَتُهُ. (5)

رسول اللّه صلی الله علیه و آله فی قَولِ اللّهِ تَعالی: «أَوَ لَمْ یَرَوْاْ أَنَّا نَأْتِی الْأَرْضَ نَنقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا» (6) : ذَهابُ العُلَماءِ. (7)

.

1- .وفی الجامع الصغیر : «ثلمته» بدل «بمثله» .
2- .الفردوس : ج 4 ص 73 ح 6227 ، الجامع الصغیر : ج 2 ص 502 ح 7957 نقلاً عن السجزی فی الإبانه والموهبی فی العالم وفیه «ثلمته» بدل«بمثله»وکلاهما عن ابن عمر، کنزالعمّال: ج 14 ص 232 ح 38524 نقلاًعن ابن عساکرعن أبیشجره.
3- .صحیح البخاری : ج 1 ص 50 ح 100 ، صحیح مسلم : ج 4 ص 2058 ح 2673 ، سنن الترمذی : ج 5 ص 31 ح 2652 وفیهما «لم یترک» بدل «لم یُبقِ»، سنن ابن ماجه: ج 1 ص 20 ح 52 ، سنن الدارمی : ج 1 ص 82 ح 243 ، الفردوس : ج 1 ص 165 ح 609 کلّها عن عبداللّه بن عمرو بن العاص ، مسند ابن حنبل : ج 2 ص 559 ح 6521 عن عبداللّه بن عمر وراجع: الأمالی ، المفید : ص 20 ح 1 وکنز الفوائد : ج 2 ص 108 ومنیه المرید : ص 281، بحارالأنوار : ج 2 ص 24 ح 74 .
4- .الفردوس : ج 3 ص 456 ح 5409 عن أنس .
5- .سنن الدارمی : ج 1 ص 82 ح 244 و راجع : مسند ابن حنبل : ج 6 ص 272 ح 17941 و المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 180 ح 339 .
6- .الرعد : 41 .
7- .الدرّ المنثور : ج 4 ص 665 نقلاً عن ابن مردویه عن أبی هریره ؛ الکافی : ج 1 ص 38 ح 6 عن جابر عن الإمام زین العابدین علیه السلام ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 1 ص 186 ح 560 عن الإمام الصادق علیه السلام وفیه «فقد» بدل «ذهاب» .


ص: 313

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند ، دانشمندی را قبض روح نمی کند ، مگر آن که شکافی در اسلام پدید می آید که تا روز قیامت پُر نمی گردد .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند ، دانش را با جدا کردن از بندگان نمی گیرد؛ بلکه دانش را با قبضِ روح دانشمندان می گیرد ، تا آن جا که دانشمندی باقی نمی گذارد و مردم، نادانان را به عنوان سرور خود ، بر می گزینند و از آنان می پرسند . پس نادانسته فتوا می دهند و گم راه می شوند و گم راه می کنند .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مرگ هزار عابد ، نزد خدا آسان تر از مرگ خردمندی آشنا به حلال و حرام الهی است؛ حتّی اگر به چیزی بیشتر از واجبات ، عمل نمی کند .

المواعظ العددیّه به نقل از ابو اُمامه : پیامبر خدا فرمود : «دانش را بگیرید ، پیش از آن که برود» . گفتند : ای پیامبر خدا ! چگونه با وجود کتاب خدا در میان ما دانش برود؟ پیامبر خدا خشمگین شد که خدا او را به خشم نیاورد و سپس فرمود : «مادرهایتان به سوگ شما بنشینند . مگر تورات و انجیل در میان بنی اسرائیل نبود که هیچ برایشان کارساز نشد؟ رفتن دانش ، آن است که حاملان آن بروند . بی گمان ، رفتن دانش ، آن است که حاملان آن بروند» .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله درباره گفته خدای متعال : «آیا ندیده اند که ما به زمین می آییم و از کرانه های آن می کاهیم؟» : منظور ، از دست رفتن دانشمندان است .

.



ص: 314

الإمام علیّ علیه السلام :ثُلمَهُ الدّینِ مَوتُ العُلَماءِ . (1)

عنه علیه السلام :إذا ماتَ العالِمُ ثُلِمَ فِی الإِسلامِ ثُلمَهٌ لا یَسُدُّها إلاّ خَلَفٌ مِنهُ. (2)

عنه علیه السلام :إذا ماتَ العالِمُ ثُلِمَ فِی الإِسلامِ ثُلمَهٌ لا یَسُدُّها شَیءٌ إلی یَومِ القِیامَهِ. (3)

الإمام الصادق علیه السلام :إذا ماتَ المُؤمِنُ الفَقیهُ ثُلِمَ فِی الإِسلامِ ثُلمَهٌ لا یَسُدُّها شَیءٌ. (4)

الإمام الکاظم علیه السلام :إذا ماتَ المُؤمِنُ ... ثُلِمَ فِی الإِسلامِ ثُلمَهٌ لایَسُدُّها شَیءٌ ؛ لِأَنَّ المُؤمِنینَ الفُقَهاءَ حُصونُ الإِسلامِ کَحِصنِ سورِ المَدینَهِ لَها. (5)

الإمام الصادق علیه السلام :ما مِن أحَدٍ یَموتُ مِنَ المُؤمِنینَ أحَبَّ إلی إبلیسَ مِن مَوتِ فَقیهٍ. (6)

ک یَبکی عَلی مَوتِهِم کُلُّ شَیءٍرسول اللّه صلی الله علیه و آله :العالِمُ إذا ماتَ بَکی عَلَیهِ کُلُّ شَیءٍ حَتَّی الحیتانُ فِی البَحرِ. (7)

.

1- .المواعظ العددیّه : ص 54 .
2- .الإرشاد: ج 1 ص 230 عن الحارث الأعور ، منیه المرید: ص 113 و ص 376 ، الخصال: ص 504 ح 1 عن الحسن بن الحسن بن علیّ عن أبیه عن الإمام علیّ علیهماالسلام ، بحارالأنوار : ج 2 ص 44 ح 12 .
3- .المحاسن : ج 1 ص 364 ح 785 عن سلیمان بن جعفرالجعفری عن رجل عن الإمام الصادق علیه السلام ، بصائر الدرجات : ص 5 ح 10 عن الإمام الصادق علیه السلام ، مستطرفات السرائر: ص 158 ح 28 ، أعلام الدین: ص 91، بحارالأنوار : ج 2 ص 43 ح 9 وراجع: عدّه الداعی : ص 71 .
4- .الکافی : ج 1 ص 38 ح 2 عن ابن أبی عمیر عن بعض أصحابه ، منیه المرید : ص 113، بحارالأنوار : ج 1 ص 220 ح 56 .
5- .الکافی : ج 1 ص 38 ح 3 عن علیّ بن أبی حمزه، بحارالأنوار : ج 82 ص 177 ح 18 .
6- .الکافی : ج 1 ص 38 ح 1 عن سلیمان بن خالد، بحارالأنوار : ج 1 ص 220 ح 55 .
7- .الفردوس: ج 3 ص 72 ح 4202 عن أنس.


ص: 315



ک گریستن همه چیز بر مرگ آنان

امام علی علیه السلام :شکاف دین به مرگ دانشمندان است .

امام علی علیه السلام :هنگامی که دانشمندی می میرد ، چنان شکافی در اسلام پدید می آید که جز جانشینش آن را پُر نمی سازد .

امام علی علیه السلام :هنگامی که دانشمندی می میرد ، چنان شکافی در اسلام پدید می آید که تا روز قیامت ، هیچ چیز آن را پُر نمی سازد .

امام صادق علیه السلام :هنگامی که مؤمن فقیهی می میرد ، شکافی در اسلام پدید می آید که هیچ چیز آن را پُر نمی سازد .

امام کاظم علیه السلام :هنگامی که مؤمن می میرد ، ... شکافی در اسلام پدید می آید که هیچ چیز آن را پُر نمی سازد ؛ زیرا مؤمنان فقیه ، دژهای اسلام اند؛ چون باروی شهر .

امام صادق علیه السلام :نزد ابلیس ، مرگ هیچ یک از مؤمنان ، از مرگ فقیه ، محبوب تر نیست .

ک گریستن همه چیز بر مرگ آنانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :چون دانشمند بمیرد ، همه چیز ، حتّی ماهیان در دریا بر او می گریند .


.



ص: 316

عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ السَّماءَ وَالأَرضَ لَتَبکی عَلَی المُؤمِنِ إذا ماتَ أربَعینَ صَباحاً ، وإنَّها لَتَبکی عَلَی العالِمِ إذا ماتَ أربَعینَ شَهراً. (1)

راجع : ج 2 ص 408 (خصائص الحکماء) .

1 / 2خَصائِصُ الرّاسِخینَ فِی العِلمِالکتاب«لَّکِنِ الرَّ سِخُونَ فِی الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَالْمُؤْمِنُونَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِکَ وَالْمُقِیمِینَ الصَّلَوهَ وَالْمُؤْتُونَ الزَّکَوهَ وَ الْمُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْأَخِرِ أُوْلَئِکَ سَنُؤْتِیهِمْ أَجْرًا عَظِیمًا» . (2)

«هُوَ الَّذِی أَنزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَبَ مِنْهُ ءَایَتٌ مُّحْکَمَتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَبِ وَأُخَرُ مُتَشَبِهَتٌ فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ مَا تَشَبَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَهِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِیلِهِ وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَالرَّ سِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ ءَامَنَّا بِهِ کُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا یَذَّکَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الْأَلْبَبِ» . (3)

الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :الرّاسِخونَ فِی العِلمِ مَن بَرَّت یَمینُهُ ، وصَدَقَ لِسانُهُ ، وَاستَقامَ بِهِ قَلبُهُ ، وعَفَّ بَطنُهُ وفَرجُهُ. (4)

الإمام علیّ علیه السلام :اِعلَم أنَّ الرّاسِخینَ فِی العِلمِ هُمُ الَّذینَ أغناهُم عَنِ اقتِحامِ السُّدَدِ المَضروبَهِ دونَ الغُیوبِ الإِقرارُ بِجُملَهِ ما جَهِلوا تَفسیرَهُ مِنَ الغَیبِ المَحجوبِ ، فَمَدَحَ اللّهُ تَعالی اِعتِرافَهُم بِالعَجزِ عَن تَناوُلِ ما لَم یُحیطوا بِهِ عِلماً ، وسَمّی تَرکَهُمُ التَّعَمُّقَ فیما لَم یُکَلِّفهُمُ البَحثَ عَن کُنهِهِ رُسوخاً. (5)

.

1- .المناقب لابن شهرآشوب : ج 2 ص 346 عن ابن عبّاس، بحارالأنوار : ج 77 ص 84 .
2- .النساء : 162 .
3- .آل عمران : 7 .
4- .الفردوس : ج 2 ص 288 ح 3327 عن أبی الدرداء ، کنزالعمّال : ج 15 ص 875 ح 43476 نقلاً عن الطبرانی عن أبی الدرداء وأنس وأبی اُمامه وواثله معا نحوه .
5- .نهج البلاغه : الخطبه 91 ، التوحید : ص 55 ح 13 کلاهما عن مسعده بن صدقه عن الإمام الصادق علیه السلام ، تفسیر العیّاشی¨ : ج 1 ص 163 ح 5 عن مسعده بن صدقه عن الإمام الصادق عن أبیه عنه علیهم السلام وکلاهما نحوه، بحارالأنوار : ج 3 ص 257 ح 1 .
1 / 2 ویژگی های راسخان در دانش

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آسمان و زمین ، چهل روز بر مرگ مؤمن می گریند و همانها بر مرگ دانشمند ، چهل ماه می گریند .

ر . ک : ج 2 ص 409 (ویژگی های حکیمان) .

1 / 2ویژگی های راسخان در دانشقرآن«ولی راسخان در دانش ، از میان آنان و مؤمنان ، آنچه را به تو نازل شده و آنچه را پیش از تو نازل شده است ، باور دارند ، و برپا دارندگان نماز و پرداخت کنندگان زکات و ایمان آوردندگان به خدا و روز بازپسین ، آنان را به زودی پاداشی بزرگ می دهیم» .

«اوست کسی که این کتاب را بر تو فرو فرستاد . پاره ای از آن ، آیه هایی محکم اند که اساس کتاب اند و پاره ای دیگر ، متشابه اند . امّا کسانی که در دل هایشان کژی است ، برای فتنه جویی و طلب تأویل آن ، پیگیر متشابهات آن می شوند ، حال آن که تأویلش را جز خدا و راسخان در دانش که می گویند : «ما به آن ایمان آوردیم . همه از نزد پروردگارمان است» ، نمی دانند و جز خردمندان ، کسی پند نمی گیرد» .

حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :راسخان در دانش ، کسانی اند که به سوگند خود ، وفادارند و زبان راست و دل صاف و عفّتِ شکم و فرْج دارند .

امام علی علیه السلام :بدان که راسخان در دانش ، کسانی اند که اقرار به ناآگاهی از رازهای نهان ، آنان را از نسنجیده درآمدن بر پرده های غیب ، بی نیاز کرده است . خداوند متعال ، اعتراف آنان را به ناتوانی از نیل به آنچه بر آن آگاهی ای ندارند ، ستوده و فرو نرفتن آنان را در آنچه مکلّف به کاویدن از نهانش نیستند ، رسوخ نامیده است .


.



ص: 318

عنه علیه السلام :أینَ الَّذینَ زَعَموا أنَّهُمُ الرّاسِخونَ فِی العِلمِ دونَنا ، کَذِباً وبَغیاً عَلَینا ، أن رَفَعَنَا اللّهُ ووَضَعَهُم ، وأعطانا وحَرَمَهُم ، وأدخَلَنا وأخرَجَهُم ، بِنا یُستَعطَی الهُدی ویُستَجلَی العَمی. (1)

الإمام الباقر علیه السلام فی تفسیر الرّاسِخونَ فِی العِلمِ : مَن لا یَختَلِفُ فی عِلمِهِ. (2)

1 / 3خَصائِصُ أعلَمِ النّاسِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :أعلَمُ النّاسِ مَن جَمَعَ عِلمَ النّاسِ إلی عِلمِهِ. (3)

.

1- .نهج البلاغه : الخطبه 144 ، المناقب لابن شهرآشوب : ج 1 ص 285 عن أبی القاسم الکوفی ، غرر الحکم : ح 2826 وفیه «بغیا علینا وحسداً لنا»، بحارالأنوار : ج 23 ص 205 ح 53 .
2- .الکافی : ج 1 ص 245 ح 1 عن الحسن بن العبّاس عن الإمام الجواد عن الإمام الصادق علیهماالسلام وراجع: بحارالأنوار : ج 23 ص 204 و 205 .
3- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 395 ح 5840 عن یونس بن ظبیان عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه علیهم السلام ، الخصال : ص 5 ح 13 عن سیف بن عمیره عن الإمام الصادق عن الإمام علیّ علیهماالسلامنحوه ، معانی الأخبار : ص 195 ح 1 عن أبی حمزه الثمالی عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، الأمالی، الصدوق : ص 72 ح 41 عن یونس بن ظبیان عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، المحاسن : ج 1 ص 360 ح 773 عن علیّ بن سیف رفعه عن الإمام علیّ علیه السلام ، کنز الفوائد : ج 1 ص 300 عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحارالأنوار : ج 1 ص 164 ؛ سنن الدارمی: ج 1 ص 91 ح 290 عن طاووس ، مسند أبی یعلی: ج 2 ص 442 ح 2180 عن جابر بن عبداللّه وکلاهما نحوه .


ص: 319



1 / 3 ویژگی های داناترینِ مردم

امام علی علیه السلام :کجایند آنهایی که به دروغ و ستم برما پنداشتند که خود ، راسخان در دانش اند ، نه ما ؟! [ بنگرند که] خدا ما را برکشیده و آنان را پست کرده ، و به ما بخشیده و آنان را محروم وا نهاده ، و ما را داخل نموده و آنان را بیرون کرده است؛ به ما ره می جویند و روشنایی می یابند .

امام باقر علیه السلام در بیان معنای راسخان در دانش : آن که در دانشش اختلاف نباشد [ وگفته هایش یکدیگر را نقض نکنند] .

1 / 3ویژگی های داناترینِ مردمپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :داناترینِ مردم ، کسی است که دانش مردم را بر دانش خویش بیفزاید .


.



ص: 320

عنه صلی الله علیه و آله :سَأَلَ موسی رَبَّهُ عز و جل قالَ : رَبِّ أیُّ عِبادِکَ أعلَمُ؟ قالَ : عالِمٌ لا یَشبَعُ مِنَ العِلمِ یَجمَعُ عِلمَ النّاسِ إلی عِلمِهِ. (1)

3206.الإمام الصادق علیه السلام :جامع بیان العلم وفضله عن کعب :قالَ موسی علیه السلام : یا رَبِّ أیُّ عِبادِکَ أعلَمُ؟

قالَ : عالِمٌ غَرثانُ (2) مِنَ العِلمِ . ویوشَکُ أن تَرَوا جُهّالَ النّاسِ یَتَباهَونَ بِالعِلمِ ویَتَغایَرونَ عَلَیهِ کَما تَتَغایَرُ النِّساءُ عَلَی الرِّجالِ ، فَذاکَ حَظُّهُم مِنهُ. (3)3207.الإمام الرضا علیه السلام :لقمان علیه السلام لِمَن قالَ لَهُ: أیُّ النّاسِ أعلَمُ ؟ : مَنِ ازدادَ مِن عِلمِ النّاسِ إلی عِلمِهِ. (4)3206.امام صادق علیه السلام :المستدرک علی الصحیحین عن عبداللّه بن مسعود :قالَ لِیَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : ... یا عَبدَ اللّهِ بنَ مَسعودٍ .

قُلتُ : لَبَّیکَ وسَعدَیکَ ثَلاثَ مَرّاتٍ .

قالَ : هَل تَدری أیُّ النّاسِ أعلَمُ؟

قُلتُ : اللّهُ ورَسولُهُ أعلَمُ .

قالَ : فَإِنَّ أعلَمَ النّاسِ أبصَرُهُم بِالحَقِّ إذَا اختَلَفَتِ النّاسُ. (5)3207.امام رضا علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله لِرَجُلٍ قالَ لَهُ : اُحِبُّ أن أکونَ أعلَمَ النّاسِ : اِتَّقِ اللّهَ تَکُن أعلَمَ النّاسِ. (6)3208.الإمام الباقر علیه السلام ( فی قَولِ اللّه ِ تَعالی : {Q} «قَالَ لَا یَنَال ) الإمام علیّ علیه السلام :أعلَمُ النّاسِ المُستَهتَرُ (7) بِالعِلمِ. (8) .

1- .الفردوس : ج 2 ص 314 ح 3419 ، البدایه والنهایه : ج 1 ص 291 کلاهما عن أبی هریره .
2- .عالِمٌ غَرثانُ : أی جائع (النهایه : ج 3 ص 353) .
3- .جامع بیان العلم وفضله : ج 2 ص 151 عن کعب .
4- .الزهد لابن حنبل: ص 131 نقلاً عن کتاب ابن قلابه ، ربیع الأبرار: ج 3 ص294 ، البدایه والنهایه : ج 2 ص 128.
5- .المستدرک علی الصحیحین : ج 2 ص 522 ح 3790 ، حلیه الأولیاء : ج 4 ص 177 ، جامع بیان العلم وفضله : ج 2 ص 43، کنزالعمّال : ج 15 ص 890 ح 43525 .
6- .کنزالعمّال : ج 16 ص 127 ح 44154 عن خالد بن الولید .
7- .استُهتِرَ فلانٌ بکذا فهو مُهتَرٌ به ومُستَهتَر : أی مُولَعٌ به لا یتحدّث بغیره ولا یفعل غیره (النهایه : ج 5 ص 243) .
8- .غرر الحکم : ح 3079، عیون الحکم والمواعظ : ص 120 ح 2732 .


ص: 321

3209.الإمام الصادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :موسی علیه السلام از پروردگارش پرسید : پرورگارا! کدام یک از بندگانت داناترند؟

فرمود : «دانشمندی که از دانش ، سیر نگردد و دانش مردم را بر دانش خویش بیفزاید» .3210.مجمع البیان :جامع بیان العلم وفضله به نقل از کعب : موسی علیه السلام گفت : پروردگارا! کدام یک از بندگانت داناترند؟

فرمود : «دانشمندی که همیشه گرسنه دانش باشد ، و به زودی مردم نادان را می بینی که به دانش ، مباهات می کنند و همچون غیرت زنان بر مردان ، بر آن غیرت می ورزند و تنها همان ، بهره ایشان از دانش است» .3208.امام باقر علیه السلام ( درباره این فرموده خداوند متعال که : {Q} «پیمان ) لقمان علیه السلام در پاسخ کسی که از او پرسید: کدام یک از مردم داناترند؟ : آن که از دانش مردم به دانش خود بیفزاید .3209.امام صادق علیه السلام :المستدرک علی الصحیحین به نقل از ابن مسعود : پیامبر صلی الله علیه و آله به من فرمود : ای عبداللّه بن مسعود! گفتم : بله، بله (سه بار). «آیا می دانی کدام یک از مردم ، داناترند؟».

گفتم : خدا و پیامبرش داناترند .

فرمود : «بی گمان ، داناترین مردم ، بیناترین آنها به حق ، هنگام اختلاف مردم است» .3210.مجمع البیان:پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به مردی که به ایشان گفت : ای پیامبر خدا ! دوست دارم که داناترینِ مردم باشم : از خدا پروا کن تا داناترینِ مردم باشی .3211.علل الشرایع عن سلمه بن عطا عن الإمام الصادق علیهامام علی علیه السلام :شیفته دانش ، داناترینِ مردم است . .



ص: 322

3212.الإمام الصادق علیه السلام :عنه علیه السلام :أعلَمُ النّاسِ مَن لَم یُزِلِ الشَّکُّ یَقینَهُ. (1)3213.التوحید عن إسحاق بن راهویه :عنه علیه السلام :أعظَمُ النّاسِ عِلماً أشَدُّهُم خَوفاً للّهِِ سُبحانَهُ. (2)راجع : ج 2 ص 280 ح 1326 .

1 / 4فَضلُ العالِمِ عَلَی العابِدِ3214.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :فَضلُ العالِمِ عَلَی العابِدِ کَفَضلِ القَمَرِ عَلی سائِرِ النُّجومِ لَیلَهَ البَدرِ. (3)3215.الإمام علیّ علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ فَضلَ العالِمِ عَلَی العابِدِ کَفَضلِ الشَّمسِ عَلَی الکَواکِبِ ، وفَضلَ العابِدِ عَلی غَیرِ العابِدِ کَفَضلِ القَمَرِ عَلَی الکَواکِبِ. (4)3214.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :فَضلُ العالِمِ عَلَی العابِدِ کَفَضلی عَلی أدناکُم. (5)3215.امام علی علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :فَضلُ العالِمِ عَلَی الشَّهیدِ دَرَجَهٌ ، وفَضلُ الشَّهیدِ عَلَی العابِدِ دَرَجَهٌ ، وفَضلُ النَّبِیِّ عَلَی العالِمِ دَرَجَهٌ ، وفَضلُ القُرآنِ عَلی سائِرِ الکَلامِ کَفَضلِ اللّهِ عَلی خَلقِهِ ، وفَضلُ العالِمِ عَلی سائِرِ النّاسِ کَفَضلی عَلی أدناهُم. (6) .

1- .غرر الحکم : ح 3208، عیون الحکم والمواعظ : ص 122 ح 2773 .
2- .غرر الحکم : ح 3148، عیون الحکم والمواعظ : ص 112 ح 2431 .
3- .الکافی : ج 1 ص 34 ح 1 عن عبداللّه بن میمون القدّاح عن الإمام الصادق علیه السلام ، ثواب الأعمال : ص 159 ح 1 ، الأمالی ، الصدوق : ، ص 116 ح 99 کلاهما عن عبداللّه بن میمون القدّاح عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله وراجع: سنن أبی داود : ج 3 ص 317 ح 3641 وسنن الترمذی : ج 5 ص 49 ح 2682 وسنن ابن ماجه : ج 1 ص 81 ح 223 .
4- .بصائرالدرجات : ص 8 ح 8 عن مسعده بن زیاد عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام، بحارالأنوار : ج 1 ص 164 ح 2 وراجع: تحف العقول: ص 410 .
5- .سنن الترمذی: ج 5 ص 50 ح 2685 عن أبی اُمامه ، سنن الدارمی: ج 1 ص 193 ح 294 عن مکحول ، الفردوس: ج 3 ص 129 ح 4346 عن أبی سعید الخدری وفیه «... کفضلی علی اُمّتی»، کنزالعمّال : ج 10 ص 145 ح 28740 ؛ منیه المرید: ص 101 .
6- .مجمع البیان : ج 9 ص 380 عن جابر بن عبداللّه .


ص: 323



1 / 4 برتری دانشمند بر عابد

3216.الإمام الباقر علیه السلام :امام علی علیه السلام :داناترینِ مردم ، کسی است که شک ، یقینش را زایل نکند .3217.الکافی عن زراره عن الإمام الباقر علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانشمندترینِ مردم ، بیمناک ترین آنان از خدای سبحان است .ر . ک : ج 2 ص 281 ح 1326 .

1 / 4برتری دانشمند بر عابد3217.الکافی ( به نقل از زراره ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برتری دانشمند بر عابد ، مانند برتری ماه شب چهارده بر دیگر ستارگان است .3218.امام باقر علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بی گمان ، برتری دانشمند بر عابد ، مانند برتری خورشید بر ستارگان است و برتری عابد بر غیر عابد ، مانند برتری ماه بر ستارگان است .3219.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برتری دانشمند بر عابد ، مانند برتری من بر کمترینِ شماست .3220.عنه علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برتری دانشمند بر شهید ، یک درجه است و برتری شهید بر عابد ، یک درجه است و برتری پیامبر بر دانشمند ، یک درجه است و برتری قرآن بر دیگر سخن ها ، همچون برتری خدا بر آفریدگانش است و برتری دانشمند بر دیگر مردم ، مانند برتری من بر کمترینِ آنهاست .

.



ص: 324

3221.الإمام الرضا علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :فُضِّلَ العالِمُ عَلَی العابِدِ سَبعینَ دَرَجَهً ، ما بَینَ کُلِّ دَرَجَتَینِ کَما بَینَ السَّماءِ وَالأَرضِ. (1)3222.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :فَضلُ العالِمِ عَلَی العابِدِ سَبعونَ دَرَجَهً ، بَینَ کُلِّ دَرَجَتَینِ حُضرُ الفَرَسِ (2) سَبعینَ عاماً ، وذلِکَ لِأَنَّ الشَّیطانَ یَضَعُ البِدعَهَ لِلنّاسِ فَیُبصِرُهَا العالِمُ فَیُزیلُها ، وَالعابِدُ یُقبِلُ عَلی عِبادَتِهِ. (3)3220.امام صادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :فَضلُ المُؤمِنِ العالِمِ عَلَی المُؤمِنِ العابِدِ سَبعونَ دَرَجَهً. (4)3221.امام رضا علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :بَینَ العالِمِ وَالعابِدِ مِئَهُ دَرَجَهٍ ، بَینَ کُلِّ دَرَجَتَینِ حُضرُ (5) الجَوادِ المُضمَرِ سَبعینَ سَنَهً. (6)3222.امام صادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :لَساعَهٌ مِن عالِمٍ یَتَّکِئُ عَلی فِراشِهِ یَنظُرُ فی عِلمِهِ خَیرٌ مِن عِبادَهِ العابِدِ سَبعینَ عاماً. (7)3223.الإمام الصادق علیه السلام ( فی قَولِ اللّه ِ : {Q} «إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّ ) عنه صلی الله علیه و آله :رَکعَهٌ مِن عالِمٍ بِاللّهِ خَیرٌ مِن ألفِ رَکعَهٍ مِن مُتَجاهِلٍ بِاللّهِ. (8)3224.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله مِن وَصِیَّتِهِ لعلیّ علیه السلام : یا عَلِیُّ ، رَکعَتَینِ یُصَلّیهِمَا العالِمُ أفضَلُ مِن ألفِ رَکعَهٍ یُصَلِّیهَا العابِدُ. (9) .

1- .مسند أبی یعلی : ج 1 ص 392 ح 853 عن عبدالرحمن بن عوف عن أبیه ، اُسد الغابه : ج 3 ص 477 عن أبی سلمه بن عبدالرحمن عن أبیه ، الفردوس : ج 3 ص 128 ح 4344 عن عبدالرحمن بن عوف .
2- .حُضْر الفرس : ارتفاع الفرس فی عَدْوِهِ (لسان العرب : ج 4 ص 201) .
3- .منیه المرید : ص 100 ، روضه الواعظین : ص 17، بحارالأنوار : ج 2 ص 24 ح 72 ؛ الفردوس : ج 3 ص 128 ح 4345 عن عبداللّه بن عمرو نحوه، کنزالعمّال : ج 10 ص 175 ح 28914 .
4- .جامع بیان العلم وفضله: ج 1 ص 22 عن ابن عبّاس، کنزالعمّال : ج 10 ص 155 ح 28797 .
5- .الحُضْر : العَدْوُ (النهایه : ج 1 ص 398) .
6- .جامع بیان العلم وفضله : ج 1 ص 27 ، کشف الخفاء : ج 2 ص 112 ح 1828 کلاهما عن أبی هریره ، إتحاف الساده المتّقین : ج 1 ص 84 .
7- .أعلام الدین : ص 92 عن جابر و ص 80 وفیه «من عباده ثلاثین عاما» ، ، جامع الأخبار : ص 109 ح 194 عن جابر ، روضه الواعظین : ص 16 ؛ کنزالعمّال : ج 10 ص 154 ح 28789 نقلاً عن الفردوس عن جابر .
8- .کنزالعمّال: ج 10 ص 154 ح 28786 نقلاً عن الشیرازی فی الألقاب عن الإمام علیّ علیه السلام .
9- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 367 ح 5762 ، عوالی اللآلی : ج 4 ص 73 ح 49 ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 331 ح 2656 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله وراجع: بحارالأنوار : ج 2 ص 19 ح 51 .


ص: 325

3225.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشمند بر عابد ، هفتاد درجه برتری داده شده است که میان هر دو درجه ، به اندازه میان آسمان و زمین است .3223.امام صادق علیه السلام ( درباره این فرموده خداوند که: {Q} «من تو را پیشو ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برتری دانشمند بر عابد ، هفتاد درجه است که میان هر دو درجه ، هفتاد سال تاختن اسب است و این ، به آن جهت است که شیطان در میان مردم ، بدعت می نهد . پس دانشمند ، آن را می بیند و بر می دارد؛ در حالی که عابد ، به عبادت خود توجّه دارد .3224.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برتری مؤمن دانشمند بر مؤمن عابد ، هفتاد درجه است .3225.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :میان دانشمند و عابد ، صد درجه است که میان هر دو درجه ، هفتاد سال تاختن اسب راهوارِ میانْ باریک است .3226.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :یک ساعتی که دانشمند بر پشتی خود تکیه بزند و در دانشش بنگرد ، بهتر از هفتاد سال عبادت عابد است .3227.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :یک رکعت از دانا به خدا ، بهتر از هزار رکعتِ نادان به خداست .3228.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در سفارشش به علی علیه السلام : ای علی! دو رکعت نماز که دانشمند می خوانَد ، برتر از هزار رکعت است که عابد می خواند . .



ص: 326

3229.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله أیضاً : یا عَلِیُّ ، نَومُ العالِمِ أفضَلُ مِن عِبادَهِ العابِدِ. (1)3230.الإمام علیّ علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :یَبعَثُ اللّهُ تَعالَی العالِمَ وَالعابِدَ یَومَ القِیامَهِ ، فَإِذَا اجتَمَعا عِندَ الصِّراطِ ، قیلَ لِلعابِدِ : اُدخُلِ الجَنَّهَ فَانعَم فیها بِعِبادَتِکَ ، وقیلَ لِلعالِمِ : قِف هاهُنا فی زُمرَهِ الأَنبِیاءِ ، فَاشفَع فیمَن أحسَنتَ أدَبَهُ فِی الدُّنیا. (2)3231.تفسیر العیّاشی عن مرزبان القمّی :عنه صلی الله علیه و آله :ما عُبِدَ اللّهُ بِشَیءٍ أفضَلَ مِن فِقهٍ فِی الدّینِ ، ولَفَقیهٌ واحِدٌ أشَدُّ عَلَی الشَّیطانِ مِن ألفِ عابِدٍ ، وإنَّ لِکُلِّ شَیءٍ عِماداً ، وعِمادُ الدّینِ الفَقیهُ. (3)3226.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :رَکعَتانِ مِن عالِمٍ خَیرٌ مِن سَبعینَ رَکعَهً مِن جاهِلٍ ؛ لِأَنَّ العالِمَ تَأتیهِ الفِتنَهُ فَیَخرُجُ مِنها بِعِلمِهِ ، وتَأتِی الجاهِلَ فَیَنسِفُهُ نَسفاً. (4)3227.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :العالِمُ أعظَمُ أجراً مِنَ الصّائِمِ القائِمِ الغازی فی سَبیلِ اللّهِ. (5) .

1- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 367 ح 5762، بحارالأنوار : ج 2 ص 22 ح 66 وفیه «ألف رکعه یصلّیها العابد» بدل «عباده العابد» .
2- .أعلام الدین : ص 81 وراجع علل الشرائع : ص 394 ح 11 وبصائر الدرجات : ص 7 ح 7 ؛ جامع بیان العلم وفضله: ج 1 ص 22 والفردوس : ج 1 ص 326 ح 1293 .
3- .تنبیه الغافلین: ص 431 ح 674 ، سنن الدار قطنی: ج 3 ص 79 ح 294 ، المعجم الأوسط: ج 6 ص 194 ح 6166 ، شُعب الإیمان: ج 2 ص 266 ح 1712 وفیهما «الفقه» بدل «الفقیه» وکلّها عن أبی هریره .
4- .الاختصاص : ص 245، بحارالأنوار : ج 1 ص 208 ح 10 .
5- .الکافی: ج 1 ص 37 ح 1 عن سلیمان بن جعفر الجعفری عمّن ذکره ، الإرشاد: ج 1 ص 230 عن الحارث الأعور وفیه «المجاهد» بدل «الغازی» ، المحاسن: ج 1 ص 364 ح 786 عن سلیمان بن جعفرالجعفری عن رجل عن الإمام الصادق عنه علیهماالسلام، مستطرفات السرائر: ص 158 ح 28 ، بصائر الدرجات: ص 5 ح 10 عن الإمام الصادق عنه علیهماالسلام ، منیه المرید: ص 234، بحارالأنوار : ج 2 ص 17 ح 42 .


ص: 327

3228.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در آنچه به علی علیه السلام سفارش کرده است : ای علی! خواب دانشمند ، برتر از عبادت عابد است .3229.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خدای متعال ، روز قیامت ، دانشمند و عابد را برمی انگیزد و چون نزد صراط گِرد آمدند، به عابد گفته می شود : «به بهشت برو و از نتیجه عبادتت بهره مند شو» و به دانشمند گفته می شود : «در این جا در زمره پیامبران بمان و هرکس را که در دنیا به نیکی آموزش داده ای ، شفاعت کن» .3230.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند ، به چیزی برتر از فهم در دین ، عبادت نشده است و بی گمان ، یک فقیه از هزار عابد بر شیطان سخت تر است ، و هر چیز ، ستونی دارد و ستون دین ، فقیه است .3231.تفسیر العیّاشی ( به نقل از مرزبان قمّی ) امام علی علیه السلام :دو رکعت نماز دانشمند ، بهتر از هفتاد رکعت نادان است؛ زیرا فتنه چون به دانشمند برسد ، با دانش خویش از آن بیرون می آید و به نادان که برسد ، وی را از جا برمی کَنَد .3232.الإمام الباقر علیه السلام ( فی قَولِ اللّه ِ تَعالی : {Q} «وَءَاتَیْنَهُم ) امام علی علیه السلام :دانشمند ، از روزه دار شب زنده دارِ مجاهد در راه خدا ، پاداش بزرگ تری دارد . .



ص: 328

3233.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :نَومٌ عَلی عِلمٍ خَیرٌ مِنِ اجتِهادٍ عَلی جَهلٍ. (1)3234.عنه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عالِمٌ یُنتَفَعُ بِعِلمِهِ خَیرٌ مِن ألفِ عابِدٍ. (2)3235.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :عالِمٌ أفضَلُ مِن ألفِ عابِدٍ، وألفِ زاهِدٍ، وألفِ مُجتَهِدٍ. (3)3236.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :الرّاوِیَهُ لِحَدیثِنا یَشُدُّ بِهِ قُلوبَ شیعَتِنا أفضَلُ مِن ألفِ عابِدٍ. (4)3232.امام باقر علیه السلام ( درباره این آیه : {Q} «و به آنان (آل ابراهیم) ، ) عنه علیه السلام :یَأتی صاحِبُ العِلمِ قُدّامَ العابِدِ بِرَبوَهٍ مَسیرَهَ خَمسِمِئَهِ عامٍ. (5)3233.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام الرضا علیه السلام :یُقالُ لِلعابِدِ یَومَ القِیامَهِ : نِعمَ الرَّجُلُ کُنتَ ؛ هِمَّتُکَ ذاتُ نَفسِکَ ، وکَفَیتَ النّاسَ مَؤونَتَکَ ، فَادخُلِ الجَنَّهَ . ألا إنَّ الفَقیهَ مَن أفاضَ عَلَی النّاسِ خَیرَهُ ، وأنقَذَهُم مِن أعدائِهِم ، ووَفَّرَ عَلَیهِم نِعَمَ جِنانِ اللّهِ تَعالی ، وحَصَّلَ لَهُم رِضوانَ اللّهِ تَعالی ، ویُقالُ لِلفَقیهِ : یا أیُّهَا الکافِلُ لِأَیتامِ آلِ مُحَمَّدٍ ، الهادی لِضُعَفاءِ مُحِبّیهِم ومُوالیهِم، قِف حَتّی تَشفَعَ لِکُلِّ مَن أخَذَ عَنکَ أو تَعَلَّمَ مِنکَ. (6)راجع : ص 40 (فضل طلب العلم علی العباده) و 246 ح 2595.

.

1- .کنزالعمّال : ج 10 ص 261 ح 29386 نقلاً عن آدم فی العلم .
2- .الفردوس : ج 3 ص 41 ح 4100 عن ابن عبّاس ؛ الکافی: ج 1 ص 33 ح 8 عن أبی حمزه عن الإمام الباقر علیه السلام وفیه «سبعین ألف» ، ثواب الأعمال : ص 159 ح 2 عن محمّد بن خالد البرقی عمّن ذکره عن الإمام الصادق علیه السلام وفیه «خیر وأفضل من عباده سبعین ألف عابد» ، تحف العقول : ص 294 ، کنز الفوائد : ج 2 ص 109 ، منیه المرید: ص 111 والثلاثه الأخیره عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 2 ص 19 ح 50 .
3- .تحف العقول : ص 364 ، بصائر الدرجات : ص 8 ح 9 ولیس فیه «وألف مجتهد» ، بحارالأنوار : ج 78 ص 247 ح 76 .
4- .الکافی : ج 1 ص 33 ح 9 ، منیه المرید : ص 373 ، بصائر الدرجات : ص 7 ح 6 مع زیاده «یبثّ الناس ویسدّده» بدل «یشدّ» وکلّها عن معاویه بن عمّار.
5- .بصائر الدرجات: ص 7 ح 4 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 18 ح 48 .
6- .الاحتجاج : ج 1 ص 14 ح 9 عن یوسف بن محمّد بن زیاد وعلیّ بن محمّد بن سیّار عن الإمام العسکریّ علیه السلام ، منیه المرید : ص 117 ، التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام : ص 343 ح 223 ، عوالی اللآلی : ج 1 ص 19 ح 7 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 5 ح 10 .


ص: 329

3235.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :خوابیدن با دانش ، از کوشیدن جاهلانه بهتر است .3236.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشمندی که از دانشش استفاده می شود ، از هزار عابد ، بهتر است .3237.عنه صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :دانشمند ، از هزار عابد و هزار زاهد و هزار کوشا [ در طاعت ]برتر است .3238.عنه صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :روایتگر حدیث ما که بدان ، دل های شیعیان ما را استوار می دارد ، از هزار عابد ، برتر است .3239.عنه صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :دانشمند ، پیشاپیش عابد و بر بلندایی به فاصله پانصد سال راه می آید .3240.عنه صلی الله علیه و آله :امام رضا علیه السلام :روز قیامت به عابد گفته می شود : «تو مرد خوبی بودی . به خود مشغول بودی و زحمتت را از دوش مردم برداشتی . پس داخل بهشت شو» . هان! فقیه ، کسی است که خیرش را بر مردم فرو می ریزد و آنان را از گزند دشمنانشان می رهانَد و نعمت های بهشت خدای متعال را بر آنان ، فراوان می نماید و خشنودی خدای متعال را برایشان به ارمغان می آورد ؛ و به فقیه گفته می شود : «ای سرپرست یتیمان خاندان محمّد ! ای راهنمای محبّان و دوستداران ناتوان ایشان! بِایست تا برای هر کس که از تو چیزی فرا گرفته یا آموخته ، شفاعت کنی» .ر . ک : ص 41 (برتری دانشجویی بر عبادت) و 247 ح 2595 .

.



ص: 330

1 / 5مَثَلُ العُلَماءِأ کَمَثَلِ النُّجومِ3240.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ مَثَلَ العُلَماءِ فِی الأَرضِ کَمَثَلِ النُّجومِ فِی السَّماءِ ، یُهتَدی بِها فی ظُلُماتِ البَرِّ وَالبَحرِ ، فَإِذَا انطَمَسَتِ النُّجومُ أوشَکَ أن تَضِلَّ الهُداهُ. (1)راجع : ص 322 ح 2767 2768 .

ب کَالبَدرِ3243.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :إنَّمَا العُلَماءُ فِی النّاسِ کَالبَدرِ فِی السَّماءِ یُضیءُ نورُهُ عَلی سائِرِ الکَواکِبِ. (2)ج کَمَن مَعَهُ السِّراجُ3245.الإمام علیّ علیه السلام :المواعظ العددیّه :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله لابُدَّ لِلمُؤمِنِ مِن أربَعَهِ أشیاءَ : دابَّهٍ فارِهَهٍ ، ودارٍ واسِعَهٍ ، وثِیابٍ جَمیلَهٍ ، وسِراجٍ مُنیرٍ .

قالوا : یا رَسولَ اللّهِ ، لَیسَ لَنا ذلِکَ فَما هِیَ ؟

قالَ صلی الله علیه و آله : أمَّا الدّابَّهُ الفارِهَهُ فَعَقلُهُ ، وأمَّا الدّارُ الواسِعَهُ فَصَبرُهُ ، وأمَّا الثِّیابُ الجَمیلَهُ فَحَیاهُ ، وأمَّا السِّراجُ المُنیرُ فَعِلمُهُ. (3) .

1- .مسند ابن حنبل: ج 4 ص 314 ح 12600، الفردوس: ج 4 ص 134 ح 6418 کلاهما عن أنس؛کنزالعمّال:ج 10 ص 151 ح 28769؛ منیه المرید : ص 104 .
2- .الإرشاد : ج 1 ص 230 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 31 ح 19 .
3- .المواعظ العددیّه : ص 213 .


ص: 331



1 / 5 مَثَل دانشمندان

الف مانند ستارگان

ب چون ماه تمام

ج مانند کسی که چراغ به همراه دارد

1 / 5مَثَل دانشمندانالف مانند ستارگان3245.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مَثَل دانشمندان در زمین ، مانند ستارگان در آسمان است که در تاریکی های صحرا و دریا ، با آنها راهیابی می شود . پس هرگاه ستارگان ناپدید شوند ، زودا که ره یافتگان ، گم راه شوند !ر . ک : ص 323 ح 2767 2768 .

ب چون ماه تمام3246.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دانشمندان در میان مردم ، مانند ماه شب چهارده در آسمان اند که نورش بر نور دیگر ستارگان برتری می یابد .ج مانند کسی که چراغ به همراه دارد3248.الکافی عن الفضیل :المواعظ العددیّه :پیامبر خدا فرمود : «مؤمن ، از چهار چیز ، ناگزیر است : مَرکبی راهوار ، خانه ای وسیع ، لباسی زیبا و چراغی درخشان» .

گفتند : ای پیامبر خدا! ما اینها را نداریم . آنها چیستند؟

فرمود : «مَرکب راهوار ، خردش و خانه وسیع ، شکیبایی او و لباس زیبا ، شرم وی و چراغ درخشان ، دانش اوست» .

.



ص: 332

3249.الکافی عن عبد اللّه بن جندب :الإمام الباقر علیه السلام :العالِمُ کَمَن مَعَهُ شَمعَهٌ تُضیءُ لِلنّاسِ ، فَکُلُّ مَن أبصَرَ بِشَمعَتِهِ دَعا لَهُ بِخَیرٍ ، کَذلِکَ العالِمُ مَعَهُ شَمعَهٌ تُزیلُ ظُلمَهَ الجَهلِ وَالحَیرَهِ ، فَکُلُّ مَن أضاءَت لَهُ فَخَرَجَ بِها مِن حَیرَهٍ ، أو نَجا بِها مِن جَهلٍ ، فَهُوَ مِن عُتَقائِهِ مِنَ النّارِ ، وَاللّهُ یُعَوِّضُهُ عَن ذلِکَ بِکُلِّ شَعرَهٍ لِمَن أعتَقَهُ ما هُوَ أفضَلُ لَهُ مِنَ الصَّدَقَهِ بِمِئَهِ ألفِ قِنطارٍ عَلی غَیرِ الوَجهِ الَّذی أمَرَ اللّهُ عز و جل بِهِ ، بَل تِلکَ الصَّدَقَهُ وَبالٌ عَلی صاحِبِها ، لکِن یُعطیهِ اللّهُ ما هُوَ أفضَلُ مِن مِئَهِ ألفِ رَکعَهٍ یُصَلّیها مِن بَینِ یَدَیِ الکَعبَهِ . (1)3250.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : العالِمُ مِصباحُ اللّهِ فِی الأَرضِ ، فَمَن أرادَ اللّهُ بِهِ خَیراً اِقتَبَسَ مِنهُ. (2)راجع : ص 506 (مثل العالم بلا عمل) .

1 / 6فَوائِدُ مُجالَسَهِ العالِمِ3248.الکافی ( به نقل از فضیل ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :ما مِن مُؤمِنٍ یَقعُدُ ساعَهً عِندَ العالِمِ إلاّ ناداهُ رَبُّهُ عز و جل : جَلَستَ إلی حَبیبی ، وعِزَّتی وجَلالی لاَُسکِنَنَّکَ الجَنَّهَ مَعَهُ ولا اُبالی. (3)3249.الکافی ( به نقل از عبداللّه بن جندب ) عنه صلی الله علیه و آله :ألا فَاغتَنِموا مَجالِسَ العُلَماءِ ، فَإِنَّها رَوضَهٌ مِن رِیاضِ الجَنَّهِ ، تَنزِلُ عَلَیهِمُ الرَّحمَهُ وَالمَغفِرَهُ ، کَالمَطَرِ مِنَ السَّماءِ ، یَجلِسونَ بَینَ أیدیهِم مُذنِبینَ ویَقومونَ مَغفورینَ لَهُم، وَالمَلائِکَهُ یَستَغفِرونَ لَهُم ماداموا جُلوساً عِندَهُم، وإنَّ اللّهَ یَنظُرُ إلَیهِم فَیَغفِرُ لِلعالِمِ وَالمُتَعَلِّمِ وَالنّاظِرِ وَالمُحِبِّ لَهُم. (4) .

1- .الاحتجاج : ج 1 ص 11 ح 6 ، منیه المرید : ص 117 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 4 ح 7 وراجع: عوالی اللآلی : ج 1 ص 18 ح 4 .
2- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 326 ح 730 .
3- .الأمالی ، الصدوق : ص 91 ح 65 ، منیه المرید: ص 341 نحوه ، روضه الواعظین : ص 13 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 198 ح 1 .
4- .جامع الأخبار : ص 111 ح 196 عن أبی هریره .


ص: 333



1 / 6 فایده های همنشینی با دانشمند

3250.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام باقر علیه السلام :دانشمند ، مانند کسی است که شمعی به همراه دارد که به مردم نور می دهد . پس هر که در پرتو شمع او ببیند ، وی را دعای خیر می گوید . همین گونه ، دانشمند ، شمعی به همراه دارد که تاریکی نادانی و حیرت را می زداید . پس هرکس در پرتو آن از حیرت بیرون آید یا از نادانی رهایی یابد ، از رهیدگان او از آتش است و خداوند به جای آن ، در برابر هر موی کسی که نجات داده ، پاداشی بیشتر از پاداش صدقه دادن صد هزار قِنطار (1) در غیر راهی که خدا به آن فرمان داده است ، (2) می دهد؛ بلکه آن صدقه ، وبال گردن دهنده اش می گردد . بالاتر از آن ، خداوند به آن دانشمند ، پاداشی برتر از پاداش صد هزار رکعت نماز در جلوی کعبه می بخشد .3251.امام باقر علیه السلام :امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : دانشمند ، چراغ خدا در زمین است . پس هرکس که خداوند خیرش را بخواهد ، از آن پرتوی بر می گیرد .ر . ک : ص 507 (مَثَل دانشمند بی کردار).

1 / 6فایده های همنشینی با دانشمند3255.الکافی عن کرام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ مؤمنی نیست که ساعتی نزد دانشمند بنشیند ، مگر آن که پروردگار عز و جل ندایش می دهد : «نزد حبیبم نشستی . به عزّت و جلالم سوگند ، تو را در بهشت ، همنشین او خواهم کرد و باکی نیست» .3256.مختصر بصائر الدرجات عن عبد اللّه بن أبی یعفور عنپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هان ! مجالس دانشمندان را مغتنم شمارید که آن ، باغی از باغ های بهشت است . رحمت و مغفرت ، چون باران بر آنها فرود می آید . گنهکاران ، پیش روی آنها می نشینند و آمرزیده بر می خیزند و تا هنگامی که نزد آنان نشسته اند ، فرشتگان ، برایشان آمرزش می خواهند و خداوند به آنان می نگرد . پس دانشمند و دانشجو و تماشاگر و دوستدارِ آنها را می آمرزد .

.

1- .به مقدار بسیارِ زر و سیم گفته می شود و اندازه های گوناگونی برای آن برشمرده اند ، از جمله : یک پوست گاوِ پُر از طلا و یا هفتاد هزار دینار (ر . ک : لغت نامه دهخدا ) .
2- .مقصود ، اموال فراوانی است که سلاطین ، نثار عالمان صالح می کنند و مقایسه آن با معرفتی که این گونه عالمان ، نثار دیگران کرده اند (ر . ک : بحار الأنوار : ج 2 ص 4 ح 7) .


ص: 334

3257.کمال الدین عن عبد اللّه بن خداش البصری عن الإمامعنه صلی الله علیه و آله :جُلوسُ ساعَهٍ عِندَ العالِمِ فی مُذاکَرَهِ العِلمِ أحَبُّ إلَی اللّهِ تَعالی مِن مِئَهِ ألفِ رَکعَهٍ تَطَوُّعاً ، ومِئَهِ ألفِ تَسبیحَهٍ ، ومِن عَشرِ آلافِ فَرَسٍ یَغزو بِهَا المُؤمِنُ فی سَبیلِ اللّهِ. (1)3254.امام صادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله لِأَبی ذَرٍّ : یا أبا ذَرٍّ ، الجُلوسُ ساعَهً عِندَ مُذاکَرَهِ العِلمِ خَیرٌ لَکَ مِن عِبادَهِ سَنَهٍ ، صِیامِ نَهارِها وقِیامِ لَیلِها. (2)3255.الکافی ( به نقل از کرام ) عنه صلی الله علیه و آله :مُجالَسَهُ العُلَماءِ عِبادَهٌ. (3)3256.مختصر بصائر الدرجات ( به نقل از عبداللّه بن أبی یعفور ) الإمام علیّ علیه السلام :جاوِرِ العُلَماءَ تَستَبصِر. (4)3257.کمال الدین ( به نقل از عبداللّه بن خداش بصری ) عنه علیه السلام :جالِسِ العُلَماءَ یَزدَد عِلمُکَ ، ویَحسُن أدَبُکَ ، وتَزکُ نَفسُکَ. (5)3258.الکافی عن أبی بصیر عن أحدهما علیهماالسلام :عنه علیه السلام :مُجالَسَهُ العُلَماءِ زِیادَهٌ. (6)3259.الإمام علیّ علیه السلام :عنه علیه السلام :صاحِبِ العُقَلاءَ وجالِسِ العُلَماءَ وَاغلِبِ الهَوی ، تُرافِقِ المَلَأَ الأَعلی. (7)3260.الإمام الباقر علیه السلام :عنه علیه السلام :جالِسِ العُلَماءَ تَسعَد. (8) .

1- .إرشاد القلوب : ص 190 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 205 ح 33 نقلاً عن عدّه الداعی نحوه .
2- .جامع الأخبار : ص 110 ح 195 عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 2 ص 203 ح 21 .
3- .کشف الغمّه : ج 3 ص 58 عن داود بن سلیمان عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 1 ص 204 ح 24 ؛ الفردوس : ج 4 ص 156 ح 6486 عن ابن عبّاس ، کنزالعمّال : ج 10 ص 148 ح 28756 .
4- .غرر الحکم : ح 4801 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 221 ح 4297 .
5- .غرر الحکم : ح 4786 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 223 ح 4350 .
6- .کنز الفوائد : ج 1 ص 56 ، إرشاد القلوب: ص 198 ، أعلام الدین: ص 171 ، الأمالی ، الطوسی: ص 473 ح 1032 عن الحارث الهمدانی نحوه ، بحارالأنوار : ج 1 ص 160 ح 40 وراجع: الجامع الصغیر: ج 2 ص 191 ح 5704 .
7- .غرر الحکم : ح 5837 .
8- .غرر الحکم : ح 4717 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 221 ح 4303 .


ص: 335

3261.الإمام الصادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ساعتی نزد دانشمند نشستن و گفتگوی علمی کردن ، نزد خدای متعال از صدهزار رکعت نماز مستحبّی و صدهزار بار تسبیحِ خدا گفتن و فراهم آوردن ده هزار اسب جنگی برای مجاهدان در راه خدا محبوب تر است .3262.عنه علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به ابو ذر : ای ابو ذر! ساعتی برای گفتگوی علمی نشستن ، برایت از عبادت یک سال که روزهایش را روزه بداری و شب هایش را به عبادت بِایستی ، بهتر است .3258.الکافی ( به نقل از ابو بصیر ، از امام باقر یا امام صادق ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :همنشینی با دانشمندان ، عبادت است .3259.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :با دانشمندان همنشین باش تا بینا گردی .3260.امام باقر علیه السلام :امام علی علیه السلام :با دانشمندان همنشین باش تا دانشت ، افزون و ادبت ، نیکو و جانت ، پاک گردد .3261.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :همنشینی با دانشمندان ، مایه فزونی [دانش] است .3262.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :با خردمندان ، همراه و با دانشمندان ، همنشین باش و بر هوای نفس چیره شو تا با ملکوت اعلا همراه گردی .3263.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :با دانشمندان ، همنشینی کن تا خوش بخت گردی . .



ص: 336

3264.کمال الدین عن عمّار بن موسی الساباطی عن الإمام العنه علیه السلام :مُعاشَرَهُ ذَوِی الفَضائِلِ حَیاهُ القُلوبِ. (1)3265.الإمام الصادق علیه السلام :عنه علیه السلام :مُجالَسَهُ الحُکَماءِ حَیاهُ العُقولِ وشِفاءُ النُّفوسِ. (2)3266.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( وهُوَ رافِعٌ یَدَیهِ إلَی السَّماءِ ) عنه علیه السلام :مَن خالَطَ العُلَماءَ وُقِّرَ ، ومَن خالَطَ الأَنذالَ حُقِّرَ. (3)3263.امام صادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا تَجلِسوا مَعَ کُلِّ عالِمٍ ، إلاّ عالِماً یَدعوکُم مِن خَمسٍ إلی خَمسٍ : مِنَ الشَّکِّ إلَی الیَقینِ ، ومِنَ العَداوَهِ إلَی النَّصیحَهِ ، ومِنَ الکِبرِ إلَی التَّواضُعِ ، ومِنَ الرِّیاءِ إلَی الإِخلاصِ ، ومِنَ الرَّغبَهِ إلَی الزُّهدِ. (4)3264.کمال الدین ( به نقل از عمّار بن موسی ساباطی ) الإمام الکاظم علیه السلام :مُحادَثَهُ العالِمِ عَلَی المَزابِلِ خَیرٌ مِن مُحادَثَهِ الجاهِلِ عَلَی الزَّرابِیِّ (5) . (6)3265.امام صادق علیه السلام :لقمان علیه السلام لاِبنِهِ یَعِظُهُ : أی بُنَیَّ ، صاحِبِ العُلَماءَ وجالِسهُم ، وزُرهُم فی بُیوتِهِم ، لَعَلَّکَ أن تُشبِهَهُم فَتَکونَ مِنهُم. (7)3266.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( در حالی که دستانش را به سوی آسمان برداشته بود ) عنه علیه السلام أیضا : یا بُنَیَّ ، جالِسِ العُلَماءَ وزاحِمهُم بِرُکبَتَیکَ ، فَإِنَّ اللّهَ یُحیِی القُلوبَ بِنورِ الحِکمَهِ کَما یُحیِی اللّهُ الأَرضَ المَیتَهَ بِوابِلِ السَّماءِ . (8)راجع : ص 444 (مجالسته) .

.

1- .غررالحکم : ح 9769 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 485 ح 8949 وفیه «مجالسه» بدل «معاشره» .
2- .غرر الحکم: ح 9875.
3- .تحف العقول: ص 88 وص94، کنز الفوائد: ج 1 ص 319 وفیه «من جالس» بدل «من خالط»، بحارالأنوار: ج 1 ص 205 ح 30.
4- .تاریخ بغداد : ج 4 ص 312 ، حلیه الأولیاء : ج 8 ص 72 عن جابر وفیه «الرهبه» بدل «الزهد» ، تنبیه الغافلین : ص 434 ح 677 ، الاختصاص : ص 335 ، أعلام الدین : ص 272 عن جابر وفیه «الرهبه» بدل «الزهد» و «... ومن الغشّ إلی النصیحه» .
5- .الزرابیّ : هی البُسط ، وقیل : کلّ ما بُسطَ واتُّکئَ علیه (لسان العرب : ج 1 ص 447) .
6- .الکافی: ج 1 ص39 ح 2 عن إبراهیم بن عبدالحمید، الاختصاص: ص 335 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 205 ح27.
7- .کنز الفوائد : ج 2 ص 66 ، أعلام الدین : ص 272 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 205 ح 32 .
8- .الموطّأ : ج 2 ص 1002 ح 1 عن مالک ، الزهد لابن المبارک : ص 487 ح 1387 عن عبد الوهّاب بن بخت المکّی ، المعجم الکبیر: ج 8 ص 199 ح 7810 عن أبی اُمامه ؛ روضه الواعظین : ص 16 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 204 ح 22 .


ص: 337

3268.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :معاشرت با فضیلت مندان ، زندگی بخش دل هاست .3269.عنه علیه السلام ( فی خُطبَهٍ لَهُ عَلی مِنبَرِ الکوفَهِ ) امام علی علیه السلام :همنشینی با حکیمان ، زندگی بخش خردها و درمان جان هاست .3267.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :هرکه با دانشمندان در آمیزد ، بزرگش می شمرند و هرکه با فرومایگان درآمیزد ، پستش می دارند .3268.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :با هر دانشمندی منشینید؛ مگر دانشمندی که شما را از پنج چیز به پنج چیز فرا می خواند : از شک به یقین ، از دشمنی به خیرخواهی ، از تکبّر به فروتنی ، از ریا به اخلاص ، و از رغبت [در دنیا ]به زهد .3269.امام علی علیه السلام ( در خطبه ای بر منبر کوفه ) امام کاظم علیه السلام :گفتگو با دانشمند در زباله دان ، از گفتگوی با نادانان بر پشتی های زربافت بهتر است .3270.عنه علیه السلام :لقمان علیه السلام در سفارش به فرزندش : ای پسرکم! با دانشمندان ، همراه و همنشین باش و به دیدار آنها در خانه هایشان برو ، شاید که مانند آنان شوی و از آنها به شمار آیی .3271.الإمام زین العابدین علیه السلام :لقمان علیه السلام در سفارش به فرزندش : ای پسرکم! با دانشمندان ، همنشین باش و نزد ایشان ، زانو بزن که خدای متعال ، دل ها را با نور حکمت ، زنده می کند ، همان گونه که زمین مرده را با باران آسمان ، زنده می کند .ر . ک : ص 445 (همنشینی با وی) .

.



ص: 338

1 / 7العُلَماءُ یَومَ القِیامَهِ3273.الإمام علیّ علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن تَعَلَّمَ مَسأَلَهً واحِدَهً قُلِّدَ یَومَ القِیامَهِ ألفَ قِلادَهٍ مِن نورٍ ، وغُفِرَ لَهُ ألفُ ذَنبٍ ، وبُنِیَ لَهُ مَدینَهٌ مِن ذَهَبٍ ، وکُتِبَ لَهُ بِکُلِّ شَعرَهٍ عَلی جَسَدِهِ حَجَّهٌ وعُمرَهٌ. (1)3274.عنه علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :یَقولُ اللّهُ عز و جل لِلعُلَماءِ یَومَ القِیامَهِ : . . . إنّی لَم أجعَل عِلمی وحُکمی فیکُم إلاّ وأنَا اُریدُ أن أغفِرَ لَکُم عَلی ما کانَ فیکُم ولا اُبالی. (2)3272.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :إذا کانَ یَومُ القِیامَهِ جَمَعَ اللّهُ العُلَماءَ فَقالَ: إنّی لَم أستَودِع حِکمَتی قُلوبَکُم وأنَا اُریدُ أن اُعَذِّبَکُم، اُدخُلُوا الجَنَّهَ. (3)3273.امام علی علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :إذا کانَ یَومُ القِیامَهِ جَمَعَ اللّهُ العُلَماءَ فَیَقولُ لَهُم : عِبادی ، إنّی اُریدُ بِکُمُ الخَیرَ الکَثیرَ بَعدَما أنتُم تَحمِلونَ الشِّدَّهَ مِن قِبَلی وکَرامَتی وتَعبُدُنِی النّاسُ بِکُم ، فَأَبشِروا فَإِنَّکُم أحِبّائی وأفضَلُ خَلقی بَعدَ أنبِیائی ، فَأَبشِروا فَإِنّی قَد غَفَرتُ لَکُم ذُنوبَکُم وقَبِلتُ أعمالَکُم ، ولَکُم فِی النّاسِ شَفاعَهٌ مِثلُ شَفاعَهِ أنبِیائی ، وإنّی مِنکُم راضٍ ولا أهتِکُ سُتورَکُم ولا أفضَحُکُم فی هذَا الجَمعِ. (4)3274.امام علی علیه السلام :الإمام العسکریّ علیه السلام :یَأتی عُلَماءُ شیعَتِنَا ، القَوّامونَ بِضُعَفاءِ مُحِبّینا وأهلِ وَلایَتِنا یَومَ القِیامَهِ ، وَالأَنوارُ تَسطَعُ مِن تیجانِهِم ، عَلی رَأسِ کُلِّ واحِدٍ مِنهُم تاجُ بَهاءٍ ، قَدِ انبَثَّت تِلکَ الأَنوارُ فی عَرَصاتِ القِیامَهِ ودَورُها مَسیرَهُ ثَلاثِمِئَهِ ألفِ سَنَهٍ ، فَشُعاعُ

تیجانِهِم یَنبَثُّ فیها کُلِّها. (5) .

1- .روضه الواعظین : ص 17 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 180 ح 66 .
2- .المعجم الکبیر : ج 2 ص 84 ح 1381 عن ثعلبه بن الحکم ؛ منیه المرید : ص 104 وفیه «حلمی . . . منکم» بدل «حکمی . . . فیکم» .
3- .کنزالعمّال: ج 10 ص 172 ح 28894 نقلاً عن ابن عساکر عن أبی اُمامه وواثله.
4- .إرشاد القلوب : ص 166 .
5- .الاحتجاج : ج 1 ص 16 ح 12 ، منیه المرید : ص 119 ولیس فیه «فیهاکلّها» ، التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکریّ علیه السلام : ص 345 ح 226 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 7 ح 13 .


ص: 339

1 / 7 دانشمندان در روز قیامت

1 / 7دانشمندان در روز قیامت3275.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکس یک مسئله فرا گیرد ، روز قیامت ، هزار گردنبند از نور بر وی آویز می کنند و هزار گناه بر او می آمرزند و شهری از طلا برایش بنا می نهند و در برابر هر موی پیکرش ، حج و عمره ای برایش می نویسند .3276.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل روز قیامت به دانشمندان می گوید : «... بی گمان ، من دانش و حکمتم را در شما ننهادم ، جز برای آن که شما را بیامرزم ، با وجود آنچه در شماست و باکی نیست» .3277.الإمام الرضا علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هنگامی که روز قیامت در رسد ، خداوند ، دانشمندان را گِرد می آورد و می گوید : «من ، حکمتم را در دل های شما به ودیعه ننهادم تا شما را کیفر دهم . به بهشت وارد شوید» .3277.امام رضا علیه السلام :امام علی علیه السلام :هنگامی که روز قیامت در رسد ، خداوند ، دانشمندان را گِرد می آورد و به آنان می گوید : «بندگان من ! پس از آن که سختی هایی را به جهت من و بزرگداشتم تحمّل کردید و مردم ، به وسیله شما عبادتم کردند ، برایتان خیر فراوان می خواهم . پس مژده تان باد که شما دوستان من و برترین آفریدگانم پس از پیامبرانم هستید . شما را مژده باد که من ، گناهانتان را آمرزیدم و اعمالتان را پذیرفتم و برای شما در میان مردم ، شفاعتی چون شفاعت پیامبران است و من از شما خشنودم و پرده دری نمی کنم و شما را در میان این جمع ، رسوا نمی سازم» .3278.المعجم الکبیر عن عبد اللّه بن مسعود :امام عسکری علیه السلام :دانشمندان شیعه ما ، آنان که سرپرستی دوستداران ناتوان ما و اهل ولایت ما را به عهده دارند ، روز قیامت ، در حالی می آیند که از تاج هایشان نور ساطع می گردد ، بر سر هریک از آنها تاجی گران بهاست و نور این تاج ها در همه گرداگرد عرصه قیامت به محیط سیصد هزار سال راه ، پرتو می افکند .

.



ص: 340

3279.الإمام علیّ علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :حَضَرَتْ امرَأَهٌ عِندَ الصِّدّیقَهِ فاطِمَهَ الزَّهراءِ علیهاالسلام ، فَقالَت : إنَّ لی والِدَهً ضَعیفَهً ، وقَد لَبَسَ عَلَیها فی أمرِ صَلاتِها شَیءٌ ، وقَد بَعَثَتنی إلَیکِ أسأَلُکِ .

فَأَجابَتها فاطِمَهُ علیهاالسلامعَن ذلِکَ ، ثُمَّ ثَنَّت فَأَجابَت ، ثُمَّ ثَلَّثَت فَأَجابَت ، إلی أن عَشَّرَت فَأَجابَت ، ثُمَّ خَجِلَت مِنَ الکَثرَهِ ، فَقالَت : لا أشُقُّ عَلَیکِ یا بِنتَ رَسولِ اللّهِ .

قالَت فاطِمَهُ علیهاالسلام : هاتی وسَلی عَمّا بَدا لَکِ ، أرَأَیتِ مَنِ اکتُرِیَ یَوماً یَصعَدُ إلی سَطحٍ بِحِملٍ ثَقیلٍ وکِراؤُهُ مِئَهُ ألفِ دینارٍ أیَثقُلُ عَلَیهِ ؟ فَقالَت : لا .

فَقالَت : اُکتُریتُ أنَا لِکُلِّ مَسأَلَهٍ بِأَکثَرَ مِن مِل ءِ ما بَینَ الثَّری إلَی العَرشِ لُؤلُؤاً ، فَأَحری أن لا یَثقُلَ عَلَیَّ ؛ سَمِعتُ أبی رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ :

إنَّ عُلَماءَ شیعَتِنا یُحشَرونَ فَیُخلَعُ عَلَیهِم مِن خِلَعِ الکَراماتِ عَلی قَدرِ کَثرَهِ عُلومِهِم وجِدِّهِم فی إرشادِ عِبادِ اللّهِ ، حَتّی یُخلَعَ عَلَی الواحِدِ مِنهُم ألفُ ألفِ خِلعَهٍ مِن نورٍ ، ثُمَّ یُنادی مُنادی رَبِّنا عز و جل : أیُّهَا الکافِلونَ لِأَیتامِ آلِ مُحَمَّدٍ ، النّاعِشونَ لَهُم عِندَ انقِطاعِهِم عَن آبائِهِمُ الَّذینَ هُم أئِمَّتُهُم ، هؤُلاءِ تَلامِذَتُکُم وَالأَیتامُ الَّذینَ کَفَلتُموهُم ونَعَشتُموهُم ، فَاخلَعوا عَلَیهِم کَما خَلَعتُموهُم خِلَعَ العُلومِ فِی الدُّنیا .

فَیَخلَعونَ عَلی کُلِّ واحِدٍ مِن اُولئِکَ الأَیتامِ عَلی قَدرِ ما أخَذوا عَنهُم مِنَ العُلومِ ، حَتّی إنَّ فیهِم یَعنی فِی الأَیتامِ لَمَن یُخلَعُ عَلَیهِ مِئَهُ ألفِ خِلعَهٍ ، وکَذلِکَ یَخلَعُ هؤُلاءِ الأَیتامُ عَلی مَن تَعَلَّمَ مِنهُم .

ثُمَّ إنَّ اللّهَ تَعالی یَقولُ : أعیدوا عَلی هؤُلاءِ العُلَماءِ الکافِلینَ لِلأَیتامِ حَتّی تُتِمّوا لَهُم خِلَعَهُم وتُضَعِّفوها ، فَیُتَمَّ لَهُم ما کانَ لَهُم قَبلَ أن یَخلَعوا عَلَیهِم ، ویُضاعَفُ لَهُم ، وکَذلِکَ مَن بِمَرتَبَتِهِم مِمَّن یُخلَعُ عَلَیهِم عَلی مَرتَبَتِهِم .

وقالَت فاطِمَهُ علیهاالسلام : یا أمَهَ اللّهِ ، إنَّ سِلکاً مِن تِلکَ الخِلَعِ لَأَفضَلُ مِمّا طَلَعَت عَلَیهِ الشَّمسُ ألفَ ألفِ مَرَّهٍ ، وما فَضلٌ فَإِنَّهُ مَشوبٌ بِالتَّنغیصِ وَالکَدَرِ. (1) .

1- .التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکریّ علیه السلام : ص340 ح 216، منیه المرید : ص115، بحارالأنوار: ج 2 ص3 ح3.


ص: 341

3280.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :زنی به حضور صدیقه کبرا ، فاطمه زهرا علیهاالسلام رسید و گفت : مادری ناتوان دارم که در نمازش ابهام دارد و مرا به سوی تو فرستاده تا درباره آن بپرسم .

فاطمه علیهاالسلام بدان پرسش ، پاسخ داد و زن ، پرسش دوم را پرسید ، سپس سومی و چهارمی را و تا ده پرسش پرسید و ایشان، همه را پاسخ داد .

زن از فراوانیِ پرسش ها خجالت کشید و گفت : ای دختر پیامبر خدا ! دیگر مزاحم نمی شوم .

فاطمه علیهاالسلام فرمود : «هرچه می خواهی ، بپرس . آیا اگر کسی را برای بالا بردن باری سنگین اجیر کنند و به او صد هزار دینار مزد دهند ، بر او سنگین می آید؟».

گفت : نه .

فرمود : «من برای هر پرسشی انبوهی از مروارید ، بیشتر از فضای میان آسمان و زمین ، پاداش گرفتم . پس سزاوارتر است که بر من ، گران نیاید . از پدرم رسول خدا شنیدم که می فرمود : دانشمندان پیرو ما ، در حالی محشور می شوند که بر آنها خلعت های کریمانه ای به اندازه فراوانیِ دانش و جدّیتشان در راهنمایی بندگان خدا فرو می پوشانند ، تا آن جا که بر برخی از آنها هزار هزار خلعت نور می پوشانند .

سپس منادی پروردگارمان عز و جل ندا در می دهد : ای سرپرستان یتیمان خاندان محمّد! ای کسانی که هنگام جدایی از پدرانشان که همان پیشوایان آنها بودند دست آنان را گرفتید ! اینان ، شاگردان شمایند و یتیمانی که سرپرستی شان کردید و جانی تازه در آنها دمیدید . پس بر آنها خلعت بپوشانید ، همان گونه که در دنیا خلعت دانش را بر آنها پوشاندید . پس بر هریک از آن یتیمان ، به اندازه دانشی که از آنها فرا گرفته ، خلعت می پوشانند ، تا آن جا که بر برخی از آنها ، صدهزار خلعت پوشانده می شود و همین گونه ، این یتیمان بر هرکس که از آنها دانش فرا گرفته ، خلعت می پوشانند .

سپس خداوند متعال می گوید : دوباره به این دانشمندانِ سرپرست یتیمان ، خلعت دهید ، تا خلعتشان را کامل و دوچندان گردانید . پس به اندازه پیشین ، دوباره به آنها خلعت می دهند و همین طور به اندازه منزلت هرکس ، خلعتش را دوچندان می کنند » .

فاطمه علیهاالسلام سپس فرمود : «ای کنیز خدا ! یک نخ این خلعت ها ، هزار هزار بار از آنچه خورشید بر آن تابیده است (دنیا) ، برتر است و این ، فضیلتی نیست؛ زیرا [ دنیا] آمیخته با تیرگی و کدورت است» . .



ص: 342

3278.المعجم الکبیر ( به نقل از عبداللّه بن مسعود ) منیه المرید :فِی الإنجیل : إنَّ اللّهَ تَعالی یَقولُ یَومَ القِیامَهِ : یا مَعشَرَ العُلَماءِ ، ما ظَنُّکُم بِرَبِّکُم ؟

فَیَقولونَ : ظَنُّنا أن یَرحَمَنا ویَغفِرَ لَنا .

فَیَقولُ تَعالی : فَإِنّی قَد فَعَلتُ ، إنّی قَدِ استَودَعتُکُم حِکمَتی لا لِشَرٍّ أرَدتُهُ بِکُم ، بَل لِخَیرٍ أرَدتُهُ بِکُم ، فَادخُلوا فی صالِحِ عِبادی إلی جَنَّتی بِرَحمَتی. (1)1 / 8النَّوادِر3281.عنه علیه السلام ( فِی الخَوارِجِ لَمّا سَمِعَ قَولَهُم : لا حُکمَ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :نَومُ العالِمِ عِبادَهٌ ، ونَفَسُهُ تَسبیحٌ ، وعَمَلُهُ مُضاعَفٌ ، ودُعاؤُهُ مُستَجابٌ ، وذَنبُهُ مَغفورٌ. (2)3282.شعب الإیمان عن لیث عن الإمام علیّ علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :فَضلُ العالِمِ عَلی غَیرِهِ کَفَضلِ النَّبِیِّ عَلی اُمَّتِهِ. (3)3283.الإمام علیّ علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :البَرَکَهُ مَعَ أکابِرِکُم أهلِ العِلمِ. (4) .

1- .منیه المرید : ص 120 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 186 ح 110 .
2- .الفردوس : ج 4 ص 247 ح 6731 عن عبداللّه بن أبی أوفی .
3- .تاریخ بغداد : ج 8 ص 107 عن أنس ، کنزالعمّال : ج 10 ص 156 ح 28798 .
4- .کنزالعمّال : ج 10 ص 174 ح 28905 نقلاً عن الرافعی عن ابن عبّاس.


ص: 343



1 / 8 گوناگون

3284.عنه علیه السلام :منیه المرید :در انجیل آمده است که خداوند متعال ، روز قیامت می فرماید : «ای گروه دانشمندان! گمان شما به پروردگارتان چیست؟» .

می گویند : گمان ما این است که بر ما رحم کند و ما را بیامرزد .

خدای متعال می فرماید : «بی گمان ، چنین کردم . من ، حکمتم را در شما به ودیعه نهادم ، نه برای آن که بدتان را بخواهم؛ بلکه خیر شما را خواستم . پس به رحمتم در میان بندگان شایسته ام وارد بهشتم شوید» .1 / 8گوناگون3282.شعب الایمان ( به نقل از لیث ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خواب دانشمند ، عبادت و نفس کشیدنش ، تسبیح و عملش ، دوچندان و دعایش ، مستجاب و گناهش ، آمرزیده است .3283.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برتری دانشمند بر غیر او ، مانند برتری پیامبر بر امّتش است .3284.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برکت ، در وجود بزرگانِ دانشمند شماست .

.



ص: 344

3285.امام علی علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :العُلَماءُ قادَهٌ ، وَالمُتَّقونَ سادَهٌ ، ومُجالَسَتُهُم زِیادَهٌ. (1)3286.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ العالِمَ لَیَستَغفِرُ لَهُ مَن فِی السَّماواتِ ومَن فِی الأَرضِ حَتَّی الحیتانُ فِی الماءِ. (2)3287.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :ما مِن عالِمٍ أو مُتَعَلِّمٍ یَمُرُّ بِقَریَهٍ مِن قُرَی المُسلِمینَ . . . ولَم یَأکُل مِن طَعامِهِم ولَم یَشرَب مِن شَرابِهِم ، ودَخَلَ مِن جانِبٍ وخَرَجَ مِن جانِبٍ ، إلاّ رَفَعَ اللّهُ تَعالی عَذابَ قُبورِهِم أربَعینَ یَوماً. (3)3288.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ أهلَ الجَنَّهِ لَیَحتاجونَ إلَی العُلَماءِ فِی الجَنَّهِ ، وذلِکَ أنَّهُم یَزورونَ اللّهَ تَعالی فی کُلِّ جُمُعَهٍ ، فَیَقولُ لَهُم : تَمَنَّوا عَلَیَّ ما شِئتُم ، فَیَلتَفِتونَ إلَی العُلَماءِ.

فَیَقولونَ : ماذا نَتَمَنّی؟

فَیَقولونَ : تَمَنَّوا عَلَیهِ کَذا وکَذا ، فَهُم یَحتاجونَ إلَیهِم فِی الجَنَّهِ کَما یَحتاجونَ إلَیهِم فِی الدُّنیا. (4)3289.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :سَأَلتُ جِبرائیلَ علیه السلام فَقُلتُ : العُلَماءُ أکرَمُ عِندَ اللّهِ أمِ الشُّهَداءُ؟ فَقالَ : العالِمُ الواحِدُ أکرَمُ عَلَی اللّهِ مِن ألفِ شَهیدٍ ، فَإِنَّ اقتِداءَ العُلَماءِ بِالأَنبِیاءِ وَاقتِداءَ الشُّهَداءِ بِالعُلَماءِ. (5) .

1- .الجامع الصغیر: ج 2 ص 191 ح 5704 نقلاً عن ابن النجّار عن أنس ، کنزالعمّال : ج 1 ص 135 ح 28678 ؛ الأمالی ، الطوسی: ص 473 ح 1032 عن الحارث الهمدانی عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله وفیه «الأنبیاء قاده، والفقهاء ساده ...».
2- .سنن الترمذی : ج 5 ص 49 ح 2682 ، مسند ابن حنبل : ج 8 ص 167 ح 21774 ؛ منیه المرید : ص 107 کلّها عن أبی الدرداء ، بحارالأنوار : ج 1 ص 172 و 173 .
3- .جامع الأخبار : ص 507 ح 1405 .
4- .الجامع الصغیر : ج 1 ص 341 ح 2235 عن ابن عساکر عن جابر ، کنزالعمّال : ج 10 ص 150 ح 28767 .
5- .إرشاد القلوب : ص 164 .


ص: 345

3286.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانشمندان ، پیشوا و پرهیزگاران ، سرورند و همنشینی با آنها ، مایه فزونی است .3287.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که در آسمان و زمین است ، حتّی ماهیان در آب ، برای دانشمند ، آمرزش می طلبند .3288.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ دانشمند یا دانشجویی از دهکده ای از دهکده های مسلمانان نمی گذرد . . . و از خوراک آنان نمی خورد و از نوشیدنی آنها نمی نوشد و از یک سو در نمی آید و از سویی دیگر بیرون نمی رود ، جز آن که خدای متعال ، عذاب قبرهایشان را تا چهل روز بر می دارد .3289.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بهشتیان ، در بهشت هم به دانشمندان نیاز دارند و این ، بدان جهت است که هر روز جمعه ، خداوند متعال را زیارت می کنند و خدا به ایشان می گوید : «هر چه می خواهید ، از من تمنّا کنید» . پس متوجّه دانشمندان می شوند و می پرسند : چه چیز تمنّا کنیم؟

آنان می گویند : فلان و فلان را تمنّا کنید .

پس آنان ، همان گونه که در دنیا به آنان نیاز دارند ، در بهشت هم به آنان نیازمندند .3290.الإمام علیّ علیه السلام ( فی وَصفِ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از جبرئیل علیه السلام پرسیدم : «دانشمندان نزد خدا گرامی ترند یا شهیدان؟» .

گفت : نزد خدا یک دانشمند ، از هزار شهید گرامی تر است؛ چون دانشمندان ، پیرو پیامبران و شهیدان ، پیرو دانشمندان اند . .



ص: 346

3291.الکافی عن برید :الإمام علیّ علیه السلام :بَخٍ بَخٍ لِعالِمٍ عَلِمَ فَکَفَّ ، وخافَ البَیاتَ فَأَعَدَّ وَاستَعَدَّ ، إن سُئِلَ أفصَحَ وإن تُرِکَ سَکَتَ ، کَلامُهُ صَوابٌ وسُکوتُهُ عَن غَیرِ عِیٍّ عَنِ الجَوابِ. (1)3292.تفسیر العیّاشی عن برید العجلی عن الإمام الباقر عل ( فی قَولِهِ تَعالی : {Q} «أَوَ مَن کَانَ مَیْتًا ) عنه علیه السلام :رُتبَهُ العالِمِ أعلَی المَراتِبِ. (2)3293.الکافی عن أبی الجارود :عنه علیه السلام :عالِمٌ مُعانِدٌ خَیرٌ مِن جاهِلٍ مُساعِدٍ. (3)3290.امام علی علیه السلام ( در وصف پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ) عنه علیه السلام :العالِمُ یَنظُرُ بِقَلبِهِ وخاطِرِهِ ، الجاهِلُ یَنظُرُ بِعَینِهِ وناظِرِهِ. (4)3291.الکافی ( به نقل از برید ) عنه علیه السلام :العالِمُ یَعرِفُ الجاهِلَ لِأَنَّهُ کانَ قَبلُ جاهِلاً ، الجاهِلُ لا یَعرِفُ العالِمَ لِأَنَّهُ لَم یَکُن قَبلُ عالِماً. (5)3292.تفسیر العیّاشی ( به نقل از برید عجلی ) عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : اِثنانِ یَهونُ عَلَیهِما کُلُّ شَیءٍ : عالِمٌ عَرَفَ العَواقِبَ ، وجاهِلٌ یَجهَلُ ما هُوَ فیهِ. (6)3293.الکافی ( به نقل از ابو جارود ) عنه علیه السلام :إنَّ اللّهَ یُحِبُّ المُؤمِنَ العالِمَ الفَقیهَ الزّاهِدَ الخاشِعَ الحَیَّ الحَلیمَ الحَسَنَ الخُلقِ وَالمُقتَصِدَ المُنصِفَ المُتَعَفِّفَ. (7)3294.الکافی عن سماعه بن مهران عن الإمام الصادق علیه ال ( فی قَولِ اللّه ِ عز و جل : {Q} «وَ یَجْعَل لَّک ) عنه علیه السلام :الجاهِلُ صَغیرٌ وإن کانَ شَیخاً ، وَالعالِمُ کَبیرٌ وإن کانَ حَدَثاً. (8)3295.الإمام الباقر علیه السلام :عنه علیه السلام :لا یَنتَصِفُ (9) عالِمٌ مِن جاهِلٍ. (10) .

1- .غرر الحکم : ح 4443 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 196 ح 4013 .
2- .غرر الحکم : ح 5434 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 269 ح 4945 وفیه «العلم» بدل «العالم» .
3- .غرر الحکم : ح 6297 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 340 ح 5800 .
4- .غرر الحکم : ح 1241 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 46 ح 1149 و 1150 .
5- .غرر الحکم : ح 1779 و 1780 ، عیون الحکم والمواعظ: ص 53 ح 1380 و1381؛ شرح نهج البلاغه: ج 20 ص 332 ح 813 ولیس فیه لفظتا «قبل» .
6- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 291 ح 333 .
7- .مطالب السؤول : ص 48 .
8- .کنز الفوائد : ج 1 ص 318 ؛ شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 327 ح 750 .
9- .انتصَفَ منه : إذا استوفی حقّه منه کاملاً حتی صار کلّ علی النصف سواء (تاج العروس : ج 12 ص 502) .
10- .غرر الحکم : ح 10733 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 534 ح 9786 .


ص: 347

3296.الإمام الصادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :آفرین ، آفرین بر دانشمندی که دانست ، پس خود را نگاه داشت و از [مرگ ]ناگهانی ترسید ، پس فراهم آورد و آماده شد ؛ اگر پرسیده شود ، به شیوایی پاسخ می دهد و اگر رهایش کنند ، خاموش می ماند ؛ سخنش درست و خاموشی اش از روی ناتوانی در پاسخ نیست !3297.معانی الأخبار عن المفضّل بن عمر :امام علی علیه السلام :منزلت دانشمند ، والاترین منزلت است .3298.الإمام الصادق علیه السلام ( فیجَوابِ زِندیقٍ سَأَلَهُ : مِن أینَ أثبَتَّ ال ) امام علی علیه السلام :دانشمند ستیزه گر ، از نادان یاریگر بهتر است .3294.الکافی ( به نقل از سماعه بن مهران ) امام علی علیه السلام :دانشمند ، با دل و فکرش می نگرد . نادان ، با چشم و نگاه کردن می بیند .3295.امام باقر علیه السلام :امام علی علیه السلام :دانا ، نادان را می شناسد ، چون قبلاً نادان بوده است؛ ولی نادان دانا را نمی شناسد ، چون قبلاً دانا نبوده است .3296.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : دو نفرند که همه چیز برایشان آسان است : دانایی که پایان کارها را می داند و نادانی که موقعیت خود را نمی شناسد .3297.معانی الأخبار ( به نقل از مفضّل بن عمر ) امام علی علیه السلام :بی گمان ، خداوند ، مؤمن دانشمند ، فقیه ، زاهد ، فروتن ، زنده دل ، بردبار ، خوش خو ، میانه رو ، با انصاف و باحیا را دوست دارد .3298.امام صادق علیه السلام ( در پاسخ به زندیقی که پرسید: [لزوم وجود و ارسال] ) امام علی علیه السلام :نادان ، کوچک است ، هر چند بزرگ سال باشد و دانا بزرگ است ، هر چند کم سال باشد .3299.الکافی عن محمّد بن الفضیل عن الإمام الکاظم علیه اامام علی علیه السلام :دانا از نادان انصاف نمی بیند . .



ص: 348

3300.الإمام المهدیّ علیه السلام ( فی بَعضِ التَّوقیعاتِ المَروِیَّهِ عَنِ الشَّیخ ) الإمام الحسین علیه السلام :لَو أنَّ العالِمَ کُلَّ ما قالَ أحسَنَ وأصابَ لَأَوشَکَ أن یُجَنَّ مِنَ العُجبِ ، وإنَّمَا العالِمُ مَن یَکثُرُ صَوابُهُ. (1)3299.امام کاظم علیه السلام :الإمام الکاظم علیه السلام لِهِشام : یا هِشامُ ، مَن أکرَمَهُ اللّهُ بِثَلاثٍ فَقَد لَطَفَ لَهُ : عَقلٍ یَکفیهِ مَؤونَهَ هَواهُ ، وعِلمٍ یَکفیهِ مَؤونَهَ جَهلِهِ ، وغِنًی یَکفیهِ مَخافَهَ الفَقرِ. (2)3300.امام مهدی علیه السلام ( در یکی از توقیعات روایت شده از ابو عَمرو عَمری ) الإمام الهادی علیه السلام :أرجَحُ مِنَ العِلمِ حامِلُهُ. (3)3301.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( لِعَلِیٍّ علیه السلام ) إرشاد القلوب :قالَ الجَوادُ علیه السلام : مَا اجتَمَعَ رَجُلانِ إلاّ کانَ أفضَلُهُما عِندَ اللّهِ آدَبَهُما .

فَقیلَ : یَابنَ رَسولِ اللّهِ قَد عَرَفنا فَضلَهُ عِندَ النّاسِ ، فَما فَضلُهُ عِندَ اللّهِ؟

فَقالَ : بِقِراءَهِ القُرآنِ کَما اُنزِلَ ، ویَروی حَدیثَنا کَما قُلنا ، ویَدعُو اللّهَ مُغرَماً بِدُعائِهِ . (4)3302.عنه صلی الله علیه و آله :ربیع الأبرار :قال موسی علیه السلام : یا إلهی مَن أحَبُّ النّاسِ إلَیکَ؟ قالَ : عالِمٌ یَطلُبُ عالِماً. (5) .

1- .محاضرات الاُدباء ومحاورات الشعراء والبلغاء : ج 1 ص 50 ؛ إحقاق الحقّ : ج 11 ص 590 .
2- .تحف العقول : ص 400 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 157 .
3- .أعلام الدین : ص 311 ، إحقاق الحقّ : ج 19 ص 601 عن الإمام الجواد علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 78 ص 370 .
4- .إرشاد القلوب : ص 160 .
5- .ربیع الأبرار : ج 3 ص 192 .


ص: 349

3301.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( به علی علیه السلام ) امام حسین علیه السلام :اگر دانشمند ، همه آنچه می گفت ، نیکو و درست بود ، شاید از خودپسندی دیوانه می شد . دانشمند ، آن است که درستی هایش فراوان باشد .3302.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام کاظم علیه السلام به هشام : ای هشام! خداوند ، هر کس را با سه چیز اکرام کند ، بی گمان به او لطف کرده است : خردی که از پس هوای نفسش برآید ، دانشی که از پس نادانی اش برآید و توانگری ای که ترس از تهی دستی اش را کفایت کند .3303.عنه صلی الله علیه و آله ( لِعَلِیٍّ علیه السلام ) امام هادی علیه السلام :برتر از دانش ، حامل آن است .3304.الإمام علیّ علیه السلام ( فی ذَمِّ اختِلافِ العُلَماءِ فِی الفُتیا وعَدَم ) إرشاد القلوب :امام جواد علیه السلام فرمود : «دو نفر گرد نیامدند ، جز آن که برتر آنها نزد خدا ، ادب آموخته ترینِ آن دو باشد» .

گفته شد : ای پسر فرستاده خدا! ما فضیلت او را نزد مردم دانستیم ؛ ولی برتری وی نزد خدا ، از چه روست ؟

فرمود : «چون قرآن را همان گونه که نازل شده است ، می خواند و حدیث ما را آن گونه که گفته ایم ، روایت می کند و در دعایش خدا را با شیفتگی و اصرار می خواند» .3305.الکافی عن یونس بن یعقوب :ربیع الأبرار :موسی علیه السلام گفت : خدای من! کدام یک از مردم نزد تو محبوب ترند؟ فرمود : «دانشمندی که دانشمند دیگری را می جوید» . .



ص: 350

الفصل الثانی : آداب العالمأ ما یَنبَغی لِلعالِمِ2 / 1العَمَل3306.الکافی ( به نقل از سدیر ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :تَعَلَّموا ما شِئتُم إن شِئتُم أن تَعلَموا ، فَلَن یَنفَعَکُمُ اللّهُ بِالعِلمِ حَتّی تَعمَلوا. (1)3307.الإمام الصادق علیه السلام ( لِبَعضِ أصحابِهِ ، وقَد أشارَ إلَی ابنِهِ الإِم ) عنه صلی الله علیه و آله :إنّی لا أخافُ عَلَیکُم فیما لا تَعلَمونَ ، ولکِنِ انظُروا کَیفَ تَعمَلونَ فیما تَعلَمونَ. (2)3308.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :لا تَزولُ قَدَما عَبدٍ یَومَ القِیامَهِ حَتّی یُسأَلَ عَن أربَعٍ : عَن عُمرِهِ فیما أفناهُ ، وعَن جَسَدِهِ فیما أبلاهُ ، وعَن مالِهِ مِن أینَ اکتَسَبَهُ وفیما وَضَعَهُ ، وعَن عِلمِهِ ماذا عَمِلَ فیهِ. (3) .

1- .حلیه الأولیاء : ج 1 ص 236 ، تاریخ بغداد : ج 10 ص 94 کلاهما عن معاذ بن جبل ، الفردوس : ج 2 ص 43 2250 عن أبی الدرداء ، کنزالعمّال : ج 1 ص 141 ح 28718 ؛ الأمالی ، الشجری : ج 1 ص 62 عن معاذ بن جبل ، إرشاد القلوب : ص 14 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 213 کلّها نحوه ، بحارالأنوار : ج 2 ص 37 ح 54 .
2- .حلیه الأولیاء : ج 8 ص 132 ، الفردوس : ج 1 ص 66 ح 191 کلاهما عن أبی هریره ، کنزالعمّال : ج 10 ص 191 ح 29003 ؛ نهج الفصاحه : ص 194 ح 959 .
3- .سنن الدارمی : ج 1 ص 142 ح 545 عن معاذ بن جبل ، جامع بیان العلم وفضله : ج 2 ص 3 عن عطاء بن عمر ؛ مشکاه الأنوار : ص 297 ح 914 عن ابن عبّاس وکلاهما نحوه ، بحارالأنوار : ج 7 ص 258 ح 1 .


ص: 351